İsrail’in Türkiye’den Israrla İstediği Siloa Yazıtı Nedir?

İstanbul Arkeoloji Müzeleri’ndeki Siloa Yazıtı, yaklaşık 2.700 yıllık bir metin ve en önemli İbranice yazıtlardan biri olarak kabul ediliyor.

Bu altı satırlık yazıt, Kral Hezekiya’nın Kudüs’te inşa ettiği tünele somut bir kanıt sağlaması nedeniyle büyük önem taşıyor. Tevrat’ta bahsedilen, Siloa Havuzu’ndan Hz. Davut’un Şehri’ne su getiren bir tünelin inşaatına dair bilgi içeriyor.

Söz konusu kireçtaşı yazıt, MÖ 7. yüzyılın başına tarihleniyor ve Kudüs’teki Siloa Tüneli’nde bulundu. Judah kralı Hezekiya, doğudan gelmesi beklenen Assur tehlikesine karşı Kudüs kentini hazırlar. Uzun bir kuşatma durumunda ortaya çıkabilecek su sıkıntısına karşı bir önlem alır. Kentin güneydoğusunda Kidron vadisindeki Gihon kaynağının sularını kente taşıyacak 533 metre uzunluğunda bir kaya tüneli kazdırır. Su, tünelden geçerek bir havuzda toplanır. Tünelin havuza kavuştuğu güney ucunda, kayaya oyularak yazılan İbrani dilinde altı satırlık yazıtta tünelin yapım öyküsü anlatılır.

(İlgili: İstanbul’da Sergilenen Antik Yazıt İsrail’e Veriliyor İddiası)

Yazıt, 1880 yılında Kudüs’te bulunduktan sonra Osmanlı döneminde 1882 yılında İstanbul’a getirildi ve şu anda İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde sergileniyor. Bugün hala su taşımaya devam eden kanal ve havuzdaki suya “kaynak” anlamında “Ain Silwan” deniliyor. İsrail için, Kral Hezekiya’nın tünel inşa etmesine ilişkin Tevrat’taki anlatıya ve Yahudilerin Kudüs’le genel bağlantısına dair önemli bir kanıt olduğu kabul ediliyor.

Yazıtın İçeriği

Paleo-İbranice ile tünelin duvarına kazınmış olarak bulunan yazıt, tünel inşaatının nasıl yapıldığını ve işçilerin çalışmalarını anlatıyor. Yazıtın çevirisi şu şekilde (Endaze = 65 cm):

1. satır: “…kazısı; kazı nasıl yapıldı; daha….”
2. satır: “Kazmalar aynı doğrultuda ve birbirine karşı idiler. Kanalın açılmasına üç endaze kala sesler işitildi.”
3. satır: “Bu sesler karşılıklı olarak birbirine bağıranların sesi idi. Çünkü orada kuzey ve güneyinden açılan tünel birleşiyordu. Ve o gün”
4. satır: “Kanal açılmış oldu. Tünelin açılması ile her iki taraftaki işçiler ve kazmaları karşılaştılar.”
5. satır: “Sular kaynaktan bin endaze uzaklıktaki havuza aktı ve”
6. satır: “İşçilerin başları üstündeki kayanın yüksekliği yüz endaze idi.”

İsrail’in Yazıtı Geri Alma Çabaları

İsrail, Siloa Yazıtı’nı uzun süredir geri alma veya ödünç alma çabası içinde. Bugüne kadar bu konuda çeşitli tekliflerde bulundukları biliniyor:

• Fil Teklifi (2017): Dönemin İsrail Kültür Bakanı Miri Regev, Türkiye’ye yaptığı bir gezi sırasında Gaziantep Belediye Başkanı Fatma Şahin’e, hayvanat bahçesi için iki fil karşılığında Siloa Yazıtı’nı teklif etti. Bu teklif reddedildi.
• Ödünç Alma Talebi (2007): İsrail Başbakanı Şimon Peres, İsrail’in 70. yıldönümü kutlamalarında yazıtın halka açık sergilenebilmesi için dönemin Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’den ödünç verilmesini istedi. Gül’ün olumlu cevabına rağmen, İsrail’in Gazze politikaları nedeniyle iki ülke arasındaki ilişkilerin gerilmesi üzerine yazıt İsrail’e ödünç verilmedi.
• Türk Eserleri Takası (1998): İsrail Başbakanı Netanyahu da 1998’de yazıt karşılığında İsrail müzelerindeki Türk eserlerini vermeyi teklif etti ancak bu teklif de reddedildi.
• Kanuni Kitabesi Takası: Arap Dünyası Araştırma Merkezi Başkanı Mehmet Tütüncü’ye göre, İsrail Başbakanı Netanyahu’nun Siloa Yazıtı’nı istediği ve İsrail’in bu yazıt karşılığında Kanuni Sultan Süleyman’ın kayıp kitabesini takas etmek istediği iddia edildi. Bu kitabe, 1898’deki Kudüs ziyareti sırasında yıkılan Kudüs Surları’nda bulundu ve 120 yıl sonra İsrail Devlet Müzesi’nin deposunda ortaya çıktı. Osmanlıların hilafetin sahibi olduğunu ilk kez ilan eden ferman niteliğinde.
• Osmanlı Şamdanı Takası İddiası (2022): 2022 yılında İsrailli bir yetkili, Türkiye’nin yazıtı İsrail’e iade etmeyi kabul ettiğini iddia etti ve bu jestin İsrail ile Türkiye arasındaki ilişkilerin iyileşmesi sırasında Başkan Isaac Herzog’un Ankara ziyaretinde tartışıldığını belirtti. Bu yazıt karşılığında İsrail’in, büyük ihtimalle Osmanlı döneminden kalma tarihi ve dini açıdan önemli bir şamdanı Türkiye’ye göndermeyi teklif ettiği söylendi. Ancak Türkiye’den bu iddialara dair herhangi bir teyit gelmedi.

Türkiye’nin Tutumu

2022 yılında Siloa Yazıtının İsrail’e verileceği iddiası üzerine Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan bir yetkili, Arkeofili ile iletişime geçerek Siloa Yazıtı ile ilgili çıkan haberlerin gerçeği yansıtmadığını belirtti. Yetkili, “Hiçbir yasa dışı unsur taşımayan ve bugün devlet malı olan bu eserin yurt dışına çıkarılması kanunen mümkün değildir” açıklamasını yaptı.