İberya’daki Neandertallerin Cenaze Ritüeli Vardı, Ama Biraz Farklı

Her ne kadar belirgin işaretler bulunmamış olsa da, bu durum İberya’daki Neandertallerin cenaze ritüelleri olmadığı anlamına gelmiyor.

Avrupa’daki Neandertallerin cenaze ve ölüm pratikleri var mıydı? Bu sorunun İberya Yarımadası’ndaki cevabı uzun zamandır belirsizdi, çünkü arkeolojik kayıtlarda açık defin izleri bulunmuyordu. Ancak arkeologlar şimdi, bölgeye yayılmış farklı alanlarda Neandertallere ait şaşırtıcı derecede çeşitli ve karmaşık cenaze davranışlarına dair kanıtlar ortaya çıkardı. Bu da bu eski insanları anlama biçimimizi yeniden değerlendirmemiz gerektiğini gösteriyor.

Araştırmacılar, Neandertal fosil kayıtlarını, bu insanların ortadan kaybolduğu 400.000 ila 40.000 yıl öncesine tarihlenen örnekler üzerinden inceledi. Sonuçlar, bölgede diğer Avrupa yerleşimlerinde olduğu gibi resmi definlere dair belgelenmiş bir kanıt bulunmasa da, Neandertal topluluklarının mağaraların içindeki seçilmiş noktalara kasıtlı olarak bedenleri yerleştirdiklerine işaret ediyor. Bu da diğerlerinden farklı alternatif bir uygulama olabilir.

Yeni çalışmanın başyazarı Nohemi Sala, “İberya Yarımadası’nda resmi definlerin bulunmaması, bu bölgedeki Neandertal topluluklarının defin pratiklerinden yoksun oldukları anlamına gelmiyor. Aksine, bu bulgular bakış açımızı genişletmemiz ve cenaze davranışından ne anladığımızı yeniden düşünmemiz gerektiğini gösteriyor” diyor.

(İlgili: Neandertaller ve Modern İnsanlar Ölülerini Nasıl Gömüyordu?)

İspanya, Portekiz, Andorra ve Cebelitarık’ı kapsayan dağlık İberya Yarımadası, Neandertal topluluklarını anlamamızda temel bir rol oynuyor. Çünkü burası, farklı Neandertal soyları için ve diğer eski insan türleri için stratejik bir bölgeydi. Görünüşe göre bu topluluklar iklim değişimlerinin getirdiği sürekli baskılarla şekillenmişti. Ancak buna rağmen, bu faktörlerin onların ölüm ve defin ritüellerini nasıl etkilediğini hâlâ kesin olarak bilmiyoruz.

Sala ve meslektaşları, Neandertallerin ve atalarının İberya’daki tüm bilinen fosil kayıtlarını inceledi; ölülerin oraya nasıl bırakıldığını anlamaya çalıştı. Bu durum, leşçillerin bedenleri yuvalarına taşımasından mı kaynaklanıyordu? Tesadüfi bir birikim miydi? Yoksa gerçekten cenaze pratiklerinin kanıtı mıydı?

Sala, “Diğer olasılıkları eledikten sonra, bunun ne tür bir ölüm uygulaması olduğunu analiz ettik: resmi defin, yamyamlık pratikleri ya da kasıtlı olarak cesetlerin belirli yerlere toplanması mıydı?” diye soruyor.

Sonuçlar, zaman boyunca tekrar eden ve sistematik şekilde cesetlerin belirli noktalara yerleştirildiğini gösterdi. Bu durum her ne kadar tipik bir “defin” tanımına uymasa da, cenaze davranışının bir göstergesi olarak kabul ediliyor. Bu pratikler, İberya Neandertallerinin ölümle ilgili karmaşık sosyal davranışlar geliştirdiklerini ortaya koyuyor.

Araştırma ekibi, iklim ve ekolojik koşullar ile bu cenaze pratikleri arasında olası bir ilişkiyi de inceledi; fakat doğrudan bir bağlantı bulamadı. Şaşırtıcı bir şekilde, Pleistosen dönemi boyunca yarımadadaki Neandertal nüfusunu şekillendiren bu önemli faktörlerin, ölümle ilgili ritüelleri aynı ölçüde etkilemediği anlaşılıyor.

Avrupa’nın diğer bölgelerinde veya Asya’nın bazı kısımlarında ise, Neandertallerin ölülerini gömme gibi sembolik cenaze pratiklerine sahip oldukları biliniyor. Bu, fosil kayıtlarında en çok tanınan cenaze uygulaması olsa da, tek örnek değil. Araştırmacılar, sadece definlere odaklanmanın diğer uygulamaların gözden kaçmasına yol açabileceğini savunuyor. Bu çalışmanın, daha geniş cenaze etkinliklerini düşünmeye kapı açtığını ve bunun da Güney Avrupa’daki Neandertaller arasında kültürel çeşitliliği yansıtabileceğini öne sürüyorlar.

IFL Science. 27 Ağustos 2025.

Makale: Sala, N., Téllez, E., Arteaga-Brieba, A., Rodríguez-Iglesias, D., Rodríguez-Almagro, M., Pantoja-Pérez, A., … & Pablos, A. (2025). Iberian Neandertal fossils: Exploring funerary practices in a paleoclimatic context. Journal of Archaeological Science: Reports, 66, 105316.