Sahra Çölü Yeşilken Bilinmeyen Bir İnsan Soyu Yaşıyormuş

Bugün Kuzey Afrika’daki insanlar, soylarını, bölgenin yemyeşil olduğu bir dönemde Sahra’da yaşamış bir topluluğa kadar takip edebilir.

Yeni bir çalışmada, genomu incelenen 7.000 yıllık iki mumyada bu tarihöncesi soy ilk kez tanımlandı ve araştırmacılar, bu grubun Sahra Altı Afrika’daki insanlarla hiçbir şekilde karışmadığını, verimli vahalarında tamamen izole bir şekilde yaşadığını doğruladı.

Bugün Sahra, dünyanın en büyük sıcak çölü olsa da arkeolojik kanıtlar, bir zamanlar burada insanların nehirlerde balık tuttuğunu, geniş ormanlarda avlandığını ve uçsuz bucaksız çayırlarda hayvan otlattığını gösteriyor. Yeşil Sahra olarak bilinen bu bereketli dönem, yaklaşık 11.000 ila 5.000 yıl önce zirveye ulaşan Afrika Nemli Dönemi sırasında yaşandı.

Bu dönemde Sahralılar, Güneybatı Asya’dan Afrika’ya getirilmiş sığırları yetiştirerek pastoralizmi (hayvancılık) benimsediler. Ancak daha önce Yeşil Sahra’dan hiçbir genom dizilenmediği için araştırmacılar, hayvancılığın buraya başka yerlerden gelen çiftçi ve çoban göçleriyle mi yoksa sadece kültürel uygulamaların genetik karışım olmadan yayılmasıyla mı girdiğini bilmiyordu.

(İlgili: Sığır Tasvirleri, Sahra’nın Bir Zamanlar Yeşil Olduğunu Gösteriyor)

Bu soruya yanıt arayan araştırmacılar, Libya’daki Takarkori kaya barınağında bulunan, doğal yollarla mumyalanmış iki kadın cesedinin genomlarını diziledi. Bunlar, Afrika, Güneybatı Asya ve Avrupa’dan 795 modern ve 117 antik genom ile karşılaştırıldığında, Takarkori bireylerinde Sahra Altı Afrikalı atalara ait hiçbir iz bulunmadı. Bu da onların, güneyde yaşayan topluluklardan tamamen kopuk bir nüfusa ait olduklarını gösterdi.

Buna karşılık, bu iki mumya, Afrika Nemli Dönemi’nden önce Fas’taki Taforalt Mağarası’nda yaşamış 15.000 yıllık avcı-toplayıcılarla yakın genetik bağlar taşıyordu. Takarkori mumyaları gibi, Taforalt soyu da Sahra Altı Afrika topluluklarıyla tamamen ilgisizdi. Tüm bu bulgular, her iki grubun da kıtanın başka bölgelerindeki insanlarla temas etmeyen Kuzey Afrikalı atalardan geldiğini gösteriyor.

Çalışma yazarı Nada Salem, “Araştırmamız, Kuzey Afrika nüfus tarihi hakkındaki önceki varsayımlara meydan okuyor ve köklü, uzun süre izole kalmış bir genetik soyun varlığını ortaya koyuyor” diyor. Bu keşfe dayanarak araştırmacılar, Sahra’nın yeşil ekosistemlerle dolu olduğu dönemlerde bile, insan gen akışını sınırlayan ekolojik bariyerlerin tarihin her döneminde önemli bir rol oynamış olabileceğini öne sürüyor.

Araştırmacılar bir adım daha ileri giderek Takarkori genomlarını, Çekya’daki Zlatý kůň bölgesinden bilinen ve Afrika dışındaki en eski Homo sapiens topluluklarından birini temsil eden 50.000 yıllık insanlarla karşılaştırdı. Sonuçlar, mumyaların bu soy ile, Sahra Altı Afrikalılardan daha yakın akraba olduğunu gösterdi.

Son analizler, Zlatý kůň topluluğunun, modern insanların Neandertallerle çiftleştiği ilk grup olabileceğini; daha sonra Avrasya’ya yayılırken çok daha geniş çaplı karışımlar yaşandığını öne sürüyor. Benzer şekilde, Takarkori bireylerinde de Neandertal DNA’sı bulundu ancak bu miktar, modern Afrikalı olmayan insanlardaki miktarın onda biri kadardı.

Bu bulgu, Yeşil Sahralıların Afrika’dan çıkan ilk insanlarla akraba olduklarını ancak daha sonra Neandertal DNA’sı oranı artmış topluluklarla temas etmediklerini gösteriyor. Bu da bu Kuzey Afrika soyunun on binlerce yıl boyunca tamamen izole kaldığını güçlendiriyor.

Dolayısıyla araştırmacılar, hayvancılığın bölgeye göçmenlerle değil, muhtemelen eski ticaret ağları aracılığıyla dağıtılan sığırlar yoluyla geldiğini düşünüyor. Salem, “Bu keşif, pastoralizmin Yeşil Sahra’ya, büyük ölçekli göç yerine kültürel etkileşimle yayıldığını ortaya koyuyor” diyor.

Elbette, günümüzün aşırı derecede birbirine bağlı dünyasında, bu eski soy artık saf haliyle varlığını sürdüremiyor. Ancak modern Kuzey Afrikalıların genomlarında hâlâ bu Yeşil Sahra atalarının izleri görülebiliyor; bu da onların eşsiz genetik mirasını gözler önüne seriyor.

IFL Science. 4 Nisan 2025.

Makale: Salem, N., van de Loosdrecht, M.S., Sümer, A.P. et al. (2025). Ancient DNA from the Green Sahara reveals ancestral North African lineage. Nature 641, 144–150.