İran’da 6.200 Yıl Önce Uzun Kafataslı Kadının Kafasına Vurulmuş

İran’daki Kalkolitik Çağ’a ait bir mezarlıkta bulunan genç bir kadının kafası, hem kafatası şekillendirme hem de ciddi bir travma izi taşıyor.

İran’daki arkeologlar, 6.000 yıldan uzun bir süre önce travmatik bir olay sonucu ölen genç bir kadına ait sıra dışı bir kafatası ortaya çıkardı.

Koni şeklindeki bu kafatası, kadının geniş kenarlı bir cisimle öldürüldüğünü gösteriyor. Ancak bu darbenin kasıtlı mı olduğu hâlâ bilinmiyor.

“Bu kadının hayatının son anlarında bu kafatası travmasını yaşadığını biliyoruz, fakat birinin onu kasıtlı olarak vurduğuna dair doğrudan bir kanıtımız yok” diyor çalışmanın baş yazarı ve İran’daki Tarbiat Modares Üniversitesi’nde tarihöncesi arkeolog olan Mahdi Alirezazadeh.

Alirezazadeh ve Tarbiat Modares Üniversitesi’nden arkeoloji profesörü Hamed Vahdati Nasab, Chega Sofla mezarlığında bulunan bu Kalkolitik Çağ iskeletine dair analizlerini International Journal of Osteoarchaeology adlı dergide yayımladılar.

(İlgili: İran’da 2.500 Yıl Önce Madende Ölen ‘Tuz Adamlar’ İnceleniyor)

Chega Sofla, İran’ın batısında, Basra Körfezi’nin kuzey ucunda yer alan MÖ 5. binyıla ait bir arkeolojik alan. Bu tarihöncesi mezarlıkta hem tekli gömütlere hem de muhtemelen aile mezarları olan toplu mezarlara rastlanıyor. Bölge yaklaşık MÖ 4.700 ile 3.700 yılları arasında yerleşime sahne olmuştu. Alirezazadeh’e göre bu dönem oldukça “olaylı bir binyıl” olarak tanımlanıyor.

“O dönemde insanların tapınakları, inanç sistemleri ve büyük yapıları vardı” diyor Alirezazadeh. “Dönemin sonlarına doğru ise yazının ortaya çıktığını ve kentleşmenin başladığını görüyoruz.”

Zohreh Tarihöncesi Projesi kapsamında, arkeolog Abbas Moghaddam liderliğinde çalışan araştırmacılar 10 yılı aşkın süredir Chega Sofla’da kazı ve analizler yürütüyor. Burada dünyanın bilinen en eski tuğladan mezar yapıları ile birlikte, şekillendirilmiş uzun kafatası örnekleri de bulundu. Bu sıra dışı kafataslarından birinde ise şiddet izlerine rastlandı: Kafatasının sol tarafında üçgen şeklinde bir kırık vardı.

Yeni çalışmada, araştırmacılar BG1.12 kod adı verilen genç bir kadının yaklaşık 6.200 yıl önce yaşadığı travmayı detaylı şekilde inceledi.

Çocukken bu kadının kafatası kasıtlı olarak şekillendirilmişti. Bu işlem genellikle bir kumaşla çocukluk döneminde kafanın sıkıca sarılmasıyla yapılır ve yıllar içinde kafatasının konik, uzamış bir şekil almasına neden olur. Chega Sofla mezarlığında, hem kafatası şekillendirilmiş hem de doğal kalan bireyler yan yana gömülmüştü.

Alirezazadeh ve Nasab, BG1.12’nin kafatasındaki kırığı belirlemek ve kemik kalınlıklarını incelemek için BT (bilgisayarlı tomografi) taramaları kullandılar. Bu incelemelerde, kadının kafatası kemiklerinin ve kemik içindeki süngerimsi dokunun (diploe) normalden ince olduğu tespit edildi. Bu da, araştırmacılara göre, BG1.12’nin kafatasının dış etkilere karşı daha zayıf olduğunu gösteriyor.

BG1.12’nin kafatasındaki üçgen şeklindeki kırık, başın ön kısmından sol yanına kadar uzanıyor. “Geniş kenarlı bir cisim tarafından uygulanan şiddetli bir darbe, bu genç kadının kafatasında ölümcül bir travma oluşturdu” diyor araştırmacılar. Ancak bu darbenin kaza mı, yoksa bir cinayet mi olduğu hâlâ net değil.

Alirezazadeh, “Bu darbenin şiddeti o kadar fazlaydı ki, normal bir kafatasında bile kırığa yol açardı” diyor.

Araştırmacılara göre, Chega Sofla’da bir başka kırık kafatası daha bulundu, ancak o kafatası kasıtlı olarak şekillendirilmemişti. “Yani kafatası kırıklarını sadece şekillendirilmiş kafataslarına bağlamak mümkün değil” diyor Alirezazadeh.

Bu genç kadın, toplu bir mezarda başka insanlarla birlikte gömülmüş olduğundan, iskeletin diğer parçaları henüz tespit edilemedi. Bu da onun son anlarına dair araştırmaları sınırlayan bir faktör olarak öne çıkıyor.

Live Science. 5 Haziran 2025.

Makale: Alirezazadeh, M., & Vahdati Nasab, H. (2025). A Young Woman From the Fifth Millennium BCE in Chega Sofla Cemetery With a Modified and Hinge Fractured Cranium, Southwestern Iran. International Journal of Osteoarchaeology, e3415.