Vezüv Patlamasında Bir Adamın Beyni Nasıl Camlaştı?

Herculaneum’daki camlaşmış beyin üzerine yapılan yeni araştırma, yıllardır süren akademik tartışmalara yeni bir boyut kazandırdı.

MS 79 yılında Pompeii yakınlarında Vezüv Yanardağı’nın patlamasında hayatını kaybeden bir adamın beyni nadir görülen bir dönüşüm geçirdi: Beyni camlaşmış gibi görünüyordu. Ancak bilim insanları bu olayın nasıl gerçekleştiği konusunda uzun süredir fikir birliğine varamadı. Çünkü adamı gömen piroklastik akıntılar—yani kaya parçaları, kül ve gazlardan oluşan ölümcül akışlar—beyni camlaştıracak kadar sıcak olmadığı gibi, yeterince hızlı da soğumamıştı.

Şimdi ise araştırmacılar yeni bir açıklama sundu: Piroklastik akıntılardan hemen önce, aşırı ısınmış bir kül bulutu patlamış olmalıydı. Bu kül bulutu, adamın beynini önce hızla ısıtıp ardından aniden soğutarak camlaştırmış olabilir.

(İlgili: Vezüv Patlaması, İnsanların Beyinlerini Cama Çevirmiş)

Scientific Reports dergisinde yayımlanan bu yeni araştırma, 2020’de yayınlanan ilk çalışmanın iddialarına yönelik eleştirilere bir yanıt niteliğinde. 2020’deki ilk çalışma, adamın kafatasında bulunan malzemenin beyin dokusu olduğunu öne sürmüştü. Ancak aynı yıl başka bilim insanları, bunun beyin dokusu olmayabileceğini iddia etmişti. Yeni çalışma ise, camlaşmış beyin dokusuna ait olduğunu gösterdiği düşünülen beyin hücrelerinin kalıntılarını da içeren ek kanıtlar sunuyor.

Kül Bulutları: Beyni Camlaştıran Güç

Yeni teori, Herculaneum’daki adamın kalıntılarının yakınında bulunan kömür parçalarının incelenmesiyle destekleniyor. Çalışmanın başyazarı, Roma Tre Üniversitesi’nden jeolog ve volkanolog Guido Giordano, bu kömür parçalarının birden fazla ısınma olayına maruz kaldığını ve en yüksek sıcaklığın erken aşamada meydana gelen aşırı sıcak kül bulutuyla ilişkili olduğunu belirtiyor.

“Herculaneum’da, birden fazla ısınma olayına maruz kalmış kömür parçaları bulduk ve en yüksek sıcaklıklar, erken evrede gelen aşırı sıcak kül bulutuna aitti” diyen Giordano, bu tür kül bulutlarının 1991’de Japonya’daki Unzen Dağı ve 2018’de Guatemala’daki Fuego Yanardağı patlamalarında da gözlemlendiğini söylüyor.

İlk aşamada oluşan kül bulutlarının çok az volkanik malzeme içerdiği için fiziksel olarak büyük bir etki yaratmayabileceğini ancak son derece yüksek sıcaklıkları nedeniyle ölümcül olabileceğini belirten araştırmacılar, Herculaneum’u kaplayan ilk kül bulutunun yaklaşık 510°C’ye ulaştığını tahmin ediyor.

Bu sıcaklık, adamın beynini önce camlaştıracak kadar ısıtıp sonra hızla soğutarak camlaşmış yapıya dönüştürmek için yeterli olabilir.

Camlaşmış Beyin Gerçek mi?

Ancak bazı bilim insanları, Herculaneum’daki adamın kalıntılarında bulunan cam benzeri malzemenin gerçekten beyin dokusu olup olmadığı konusunda hâlâ şüpheli.

2020’de Science & Technology of Archaeological Research dergisinde yayımlanan bir çalışma, bu camlaşmış malzemenin dış araştırmacılara sunulmadığını iddia etmişti. Araştırmanın başyazarı ve şu anda Oxford Üniversitesi’nde görev yapan moleküler arkeolog Alexandra Morton-Hayward, Herculaneum’daki piroklastik akıntıların ne yeterince sıcak ne de yeterince hızlı soğuduğunu, dolayısıyla bir beynin camlaşmasının mümkün olmadığını savundu.

Adamın kalıntıları 1960’ların ortalarında keşfedildi ve ölüm anında Collegium Augustalium adlı bir binada, yatağında yatmakta olduğu belirlendi. Bu yapı, Roma İmparatoru’nun ibadetini teşvik eden sivil bir kurumdu.

Yeni çalışma, camlaşmış malzemenin gerçekten adamın beyninin bir parçası olduğu iddiasını güçlendirmek için mikroskobik analizler sundu. Bu analizler, beyin hücreleri ve diğer beyin yapılarının izlerini içerdiğini öne sürüyor.

Ancak Indiana’daki DePauw Üniversitesi’nden arkeolog Pedar Foss, yeni araştırmanın camlaşmış malzemenin doğasına dair tartışmayı tamamen çözüp çözmediğinin belirsiz olduğunu ifade ediyor.

“Bu çalışmaların yürütülmesini görmek güzel, ancak kesin bir sonuca ulaşmadan önce daha fazla araştırma yapılması gerekiyor”

Live Science. 27 Şubat 2025.

Makale: Giordano, G., Pensa, A., Vona, A. et al. (2025). Unique formation of organic glass from a human brain in the Vesuvius eruption of 79 CE. Sci Rep 15, 5955.