Norveç’te parçalanarak farklı mezarlara gömülen bir runik taşın, idiberug adında bir kadın tarafından yazılmış olabileceği düşünülüyor.
Norveç’te keşfedilen ve güvenilir bir şekilde tarihlendirilen en eski runik taş, runik yazının kökenine dair önemli bilgiler sunuyor.
MÖ 50 ile MS 275 yılları arasında kazındığı tahmin edilen bu taş, zamanla parçalanmış ve farklı mezarların içine dağıtılmış. Daha da ilginci, taş üzerindeki bazı yazıtlar, bunun bir kadın tarafından yazılmış olabileceğini düşündürüyor.
Runik yazı, Latin alfabesi benimsenmeden önce kullanılan erken dönem Germen yazı sistemini temsil ediyor ve İskandinavya ile Kuzey Avrupa’nın diğer bölgelerinde Viking Çağı’nın sonuna kadar yaygın olarak kullanıldı. Ancak Vikinglerin kullandığı runik alfabe, genç futhark olarak bilinirken, Vikingler öncesi dönemlere ait örnekler eski futhark ile yazılmıştı.
(İlgili: Danimarka’da Bir Bıçak Üzerinde En Eski Runik Yazı Bulundu)
MS 700 yılına kadar kullanıldığı düşünülen eski futhark, bilim insanları için hâlâ büyük bir gizem ve yazı sisteminin tam olarak nerede, ne zaman ve nasıl ortaya çıktığı bilinmiyor. Bu son keşiften önce, bilinen en eski runik yazılar, Danimarka’da bulunan bir kemik tarak ve bir demir bıçak üzerinde yer alıyordu ve MS 2. yüzyılın ortalarına tarihlendirilmişti.
Yeni çalışmanın yazarları, “Runik yazının gelişimi ve taşlara runik yazıtları kazıma pratiğinin izini sürmek oldukça zor, çünkü runik taşları genellikle orijinal konumlarında ya da tarihlendirilebilir bağlamlarda bulunmaz” diye belirtiyor. Ancak Norveç’in Hole bölgesindeki Svingerud arkeolojik alanında yapılan araştırmalarda bu boşlukları doldurabilecek önemli bir bulguya rastlandı.
Araştırmacılar, eski bir mezarlık alanındaki birden fazla mezarda run’lar ve diğer tanımlanamayan yazıtlar içeren kumtaşı parçaları keşfettiler. Bu parçalar bir araya getirildiğinde yapboz gibi birbirine uyduğu fark edildi, bu da hepsinin aslında tek bir büyük taşın parçası olduğunu gösteriyordu.
Mezarların içindeki yakılmış insan kalıntıları ve odun kömürü analiz edilerek, bu bireylerin Roma Demir Çağı’nda öldükleri belirlendi. Çalışmanın yazarları, “Tarih aralığı geniş olsa da, Hole bölgesinde bulunan bu parçalar, arkeolojik olarak tarihlendirilen en eski runik taşı oluşturuyor” diye açıklıyor.
Eski taşın üzerindeki işaretleri inceleyen araştırmacılar, bazılarının açıkça runik olduğunu, bazılarının ise süsleme ya da stilize edilmiş yazı taklitleri olabileceğini belirtiyor. Farklı zamanlarda farklı kişiler tarafından yapılmış olabilecek çeşitli işaretler bulunuyor.
Araştırmacılar, taşın başlangıçta tek bir mezarı anmak için dikilmiş olabileceğini düşünüyor. Ancak daha sonra kırılarak birden fazla mezarın içine yerleştirilmiş olabilir. Bu taşın neden parçalandığı ve tam olarak hangi amaçla kullanıldığı belirsizliğini koruyor.
Çalışmanın yazarı Dr. Kristel Zilmer, konuyla ilgili yaptığı açıklamada “Runik taşlar hem törensel hem de pratik amaçlarla kullanılmış olabilir” diyor.
“Mezarlık alanı ve orijinal olarak dikilen taş, anma ve adama amacı taşıyor gibi görünüyor. Daha sonra başka bir mezarda kullanılmış olması ise pragmatik ve sembolik ifadelerin zaman içindeki değişimini gösteriyor.”
Araştırmacılar, taşın amacına dair kesin bir sonuca ulaşamasa da yazıtların incelenmesi bazı şaşırtıcı ipuçları sundu.
Örneğin, taşın bir parçasında “idiberug” kelimesi yer alıyor. Bu kelimenin bir kadının adı olabileceği düşünülüyor. Aynı metin, run’ların kazınmasını ifade eden bir fiil de içeriyor, bu da yazıların bu kadın tarafından yazılmış olabileceğine işaret ediyor.
Eğer bu teori doğrulanırsa, bu yazıtlar bir kadının run kazıdığına dair bilinen en eski örnek olacak. Ancak araştırmacılar, bu yorumun şimdilik varsayımsal olduğunu belirtiyor.
Araştırmacılar, “Idiberug, ölen kişi, bağışçı ya da başka birine veya bir şeye atıfta bulunuyor olabilir” diye ekliyorlar.
IFL Science. 3 Şubat 2025.
Makale: Solheim, S., Zilmer, K., Zawalska, J., Vasshus, K. S. K., Sand-Eriksen, A., Kimball, J. J. L., & Havstein, J. A. M. (2025). Inscribed sandstone fragments of Hole, Norway: radiocarbon dates provide insight into rune-stone traditions. Antiquity, 1–18.
You must be logged in to post a comment Login