Son Neandertal Kimdi?

Son Neandertal’in ne zaman öldüğünü tam olarak bilmiyoruz, ama birçok arkeolog, son Neandertal soyunun Güney İberya’da yaşadığına inanıyor.

Neandertaller bir zamanlar Avrasya’da dolaşıyordu, ancak Homo sapiens Avrupa’ya ulaştığında ortadan kayboldular. Arkeologları onlarca yıldır meşgul eden büyük bir soru ise şu: Son Neandertaller kimdi ve nerede yaşadılar?

Kesin olarak bilmesek de, en çok kanıt İber Yarımadası’nı — günümüz İspanya ve Portekiz’ini — işaret ediyor.

Son Neandertal’in Bölgesi

Birçok arkeolog, son Neandertallerin Güney İberya’da yaşadığına inanıyor, çünkü bu bölgedeki iskan alanları, Avrupa’nın diğer bölgelerinden biraz farklı görünüyor.

Neandertaller, Fransa’daki bir Neandertal alanına ithafen Mousterian olarak adlandırılan belirli bir tür alet üretmişlerdi. Bu alet türü yaklaşık 160.000 yıl önce icat edildi ve Avrupa’nın çoğunda Neandertaller ile birlikte yaklaşık 40.000 yıl önce ortadan kayboldu.

(İlgili: Son Neandertal’in DNA’sı: 50.000 Yıllık İzolasyon ve Soy İçi Üreme)

Ancak arkeologlar, Güney İberya’daki Neandertal alanlarında, bu tarihten sonra yapılmış Mousterian aletleri buldular. Bu bulgular, Neandertallerin bölgeye tutunmuş olabileceğini ve belki de Avrupa’nın diğer bölgelerini etkileyen iklim değişikliklerinden kaçtıklarını gösterebilir.

Ancak Neandertallerin bu aletlerin bulunduğu yerlerde yaşadıklarını kanıtlamak için arkeologların, Neandertallerin faaliyetleriyle doğrudan ilişkili kesik izleri olan kemikler, kemik aletler ve bilinçli olarak yakılmış odun kömürü gibi malzemelerin bulunduğu bozulmamış katmanlara ihtiyaçları var.

İşte bu noktada işler karmaşıklaşıyor, özellikle de birçok Neandertal alanının eski tekniklerle kazılmış veya tarihlendirilmiş olması nedeniyle.

Belirsiz Tarihler

Yıllarca, İber Yarımadası’nın güney ucundaki Britanya’ya bağlı Cebelitarık, son Neandertal sığınağı olarak kabul edildi. Britanya donanması, 1848’de Forbes Mağarası’nda bir Neandertal kafatası buldu ve 1990’ların başında Gorham Mağarası’nda kazılar başladı. Bu mağarada çok sayıda Mousterian eseri ve odun kömürü bulunan bir ocak keşfedildi.

2006 yılında Nature dergisinde yayımlanan önemli bir makalede, zoolog Clive Finlayson ve ekibi, üç ocak örneği üzerinde radyokarbon tarihleme yaptı. Buldukları tarihler 28.000 ila 22.000 yıl öncesine işaret ediyordu, bu da Neandertallerin öldüğü düşünülen zamandan binlerce yıl sonrasına denk geliyor.

Finlayson ve ekibine göre bu “son Neandertaller” bu küçük bölgede geniş bir bitki ve hayvan çeşitliliğine erişim sağlamışlardı. Araştırmacılar, “Böylesi ekolojik çeşitlilik, uzun süre hayatta kalmalarını kolaylaştırmış olabilir” diye yazmıştı.

Ancak daha sonra yapılan çalışmalar bu tarihlerle ilgili sorular ortaya çıkardı.

2014 yılında Nature dergisinde yayımlanan bir çalışmada, arkeolog Tom Higham ve meslektaşları, daha yeni radyokarbon teknikleri ve istatistiksel modellemeler kullanarak, Gorham Mağarası’nın çok geç tarihlendirilmesi gibi birçok önceki bulgunun yanlış olduğunu gösterdi.

40 bölgenin tarihlerinin yeniden analiz edilmesi sonucu, Higham ve ekibi Neandertallerin yaklaşık 39.000 ila 37.000 yıl önce yok oldukları sonucuna vardı.

Higham, “Yaklaşık 40.000 yıl öncesine tarihlenen birkaç bölge var, ancak hiçbiri Cebelitarık’ın bir zamanlar olduğu gibi öne çıkmıyor” diyor.

Son Sığınak Bulunabilecek mi?

Neandertallerin son sığınağı için bir aday, arkeolog João Zilhão tarafından kazılan İspanya’nın güneydoğusundaki Cueva Antón Mağarası. 2021’de Quaternary Science Reviews dergisinde yayımlanan bir çalışmada, Zilhão bu bölgede bulunan odun kömürünü 36.600 yıl öncesine tarihlendirdi.

Higham, “Cueva Antón ilginç bir aday bölge” diyor. Ancak mağarada nispeten az sayıda taş alet bulunduğu için tarihlendirme kanıtları biraz belirsiz.

Higham’a göre, “Son” Neandertallerden bahsetmek yerine, Avrupa ve muhtemelen Avrasya’da farklı gruplardan oluşan bir mozaik vardı. “Neandertallerin ayrı bir şekilde yok olmaktansa modern insan topluluklarına asimile olduklarını düşünüyorum.”

Bu, Neandertallerin tam olarak nerede ve ne zaman son bulduğunu asla bilemeyebileceğimiz anlamına geliyor.

Londra Doğa Tarihi Müzesi’nden paleoantropolog Chris Stringer, “Neandertallerin geniş dağılımını düşündüğümüzde — en azından Galler’den Sibirya’ya kadar — bu geniş alanda türün son örneklerini bulma şansımızın düşük olması muhtemel. Ancak örnekleme ve tarihlendirme yöntemleri geliştikçe, en genç tarihlere işaret eden bölgeler öne çıkacaktır” diyor.

Live Science. 4 Ekim 2024.