Yazılı Bronz El, Bask Dilinin Kökenlerine Dair İpucu Verebilir

Gizemli bir antik dilin yazılı olduğu bronz el, yaşayan akrabası olmayan “izole” Bask dilinin kökenini aydınlatmaya yardımcı olabilir.

Bask dilinin bugün hala kullanılıyor olmasının bir “mucize” olduğu söyleniyor. Bu dil, Fransa ve İspanya sınırları arasında Pirene dağlarının batı ucunda küçük bir bölge olan Bask topraklarında yaşayan 1 milyondan az insan tarafından konuşuluyor.

Bask dili, Hint-Avrupa dillerinin gelişinden önce konuşulan Paleo-Avrupa dil ailesinin yaşayan son torunlarından biri olduğu için bir dilbilim anormalliği.

Şu anda baskın olan Hint-Avrupa dil ailesi, İngilizce ve İspanyolcadan Hintçe ve Rusçaya kadar her şey dahil olmak üzere Avrupa’da ve Asya’nın önemli bölümlerinde konuşulan dillerin ezici çoğunluğunu birbirine bağlıyor. Hint-Avrupa dilleri hakimiyet kurarken, yerli Paleo-Avrupa dillerinin çoğunu yok etti, yine de Baskça bir şekilde hayatta kaldı.

(İlgili: Hitit Başkenti Hattuşa’da Yeni Bir Hint-Avrupa Dili Keşfedildi)

Arkeologlar 2021 yılında İspanya’nın kuzeyindeki Irulegi Demir Çağı bölgesinde kazı yaparken, düz bir avuç içi şeklinde 2.100 yıllık bronz bir eser ortaya çıkardılar.

Araştırmacılar bunun Baskça ve bir avuç soyu tükenmiş dili de içeren bir dil ailesi olan Vaskonik bir dilde yazıldığını fark ettiler.

Daha yakından bakıldığında, ilk kelimenin Latin alfabesinde “sorioneku” veya “sorioneke” olarak yazılabileceği ve bunun Baskça “iyi talih” anlamına gelen “zorioneko” kelimesine benzediği görüldü. Kelime gerçek modern Baskça ile yazılmamıştı, ancak dilin bir soydaşı olarak kabul edilecek kadar yakındı, yani aynı dilsel atadan türemişlerdi.

Vaskon yazısının en eski ve en uzun örneği olan yazıtlı el, Bask dilinin belirsiz kökenlerini ortaya çıkarma olasılığı taşıyor.

Bask Ülkesi Üniversitesi’nden çalışmanın başyazarı Mattin Aiestaran yaptığı açıklamada, “Irulegi’de bulunan el, Vasconic bölgesinde basılan birkaç sikkenin yanı sıra bugüne kadar ulaşılan tek uzun yazılı metin” diyor.

Bununla birlikte, “başka karşılaştırmalı metinlerin olmaması, Irulegi’de konuşulan Vasconik dil ile günümüz Bask dili arasında doğrudan bir bağlantı olduğunu kanıtlamayı zorlaştırıyor.”

Aranzadi Bilim Topluluğu’ndan Mikel Edeso Egia, “Irulegi’nin Eli’nin keşfi, Avrupa’da halen yaşayan en esrarengiz dil olan Bask dilinin ardındaki tarihi çözmek için yeni bir ufuk açtı. Bu istisnai nesnenin ortaya çıkarılması arkeoloji ve dilbilim dünyasında önemli ilerlemeler sağladı. Ancak aynı zamanda pek çok yeni soruyu da beraberinde getirdi.” diyor.

Çok benzer bir bronz el kısa süre önce İsviçre’de 900 kilometre uzaklıkta bulundu. Türünün ilk örneği olan bu keşifte araştırmacılar nesnenin öneminden emin değildi.

Irulegi eli söz konusu olduğunda, üzerindeki yazıt yorumlanmasını biraz daha kolaylaştırdı. Araştırmacılar, nesnenin muhtemelen bölgedeki ritüelistik bir geleneğin parçası olduğuna, belki de bir kişinin evinin dışına asılan güçlü bir iyi şans sembolü olarak kullanıldığına inanıyor. Alternatif olarak, belki de nesne Hıristiyanlık öncesi şans tanrısı ya da tanrıçasına bir hediye olarak tasarlanmıştı.

“Irulegi eli, yerleşimin kültürel bağlamı içinde iyi entegre edilmiş bir unsur olarak düşünülmeli. El, ya iyi şans getirmesi için ya da yerli bir tanrı ya da şans tanrıçasına bir sunu olarak ritüel bir işleve sahip olabilir.”

2.100 yıl önceki anlamı ne olursa olsun, bu eserin modern Bask’ın aile tarihini keşfetmek isteyen araştırmacılar için şanslı bir buluntu olacak.

IFL Science. 21 Şubat 2024.

Makale: Aiestaran M, Velaza J, Gorrochategui J, et al. 2024. A Vasconic inscription on a bronze hand: writing and rituality in the Iron Age Irulegi settlement in the Ebro Valley. Antiquity. 98(397):66-84.