Herculaneum’da Kömürleşen Bir Papirüs Yapay Zeka ile Okundu!

Vezüv patlamasıyla küle gömülen Herculaneum’daki bir kütüphanede bulunan kömürleşmiş papirüs, yapay zeka ve para ödülü yardımıyla okundu! Bu “Antik Yunan felsefesinde bir devrimin başlangıcı”.

Araştırmacılar, Pompeii’yi ve Herculaneum’u yok eden patlamada ısı, kül ve ponza taşlarından zarar görmüş papirüs tomarındaki harfleri okumak için yapay zekayı kullandı.

Bilim insanları, yapay zeka kullanan araştırmacıların, yaklaşık 2.000 yıl önce Vezüv Yanardağı patladığında gömülen kömürleşmiş bir papirüsün gizli metnini okumasının ardından, yeni bir çağın eşiğinde olduklarına inanıyorlar.

Pompeii’nin komşusu Herculaneum’daki lüks bir Roma villasının kütüphanesinde tutulan yüzlerce papirüs tomarı, MS 79 yılında meydana gelen yoğun ısı, kül ve pomza patlaması nedeniyle tamamen yandı.

18. yüzyılda yapılan kazılarda, Julius Caesar’ın kayınpederine ait olduğu düşünülen villada 1000’den fazla tam halde veya kısmi halde papirüs ortaya çıkarıldı. Ancak kömürleşmiş papirüslerdeki siyah mürekkep okunamıyordu ve araştırmacılar onları açmaya çalıştığında tomarlar paramparça oldu.

Antik papirüslerin okunmasındaki büyük atılım, Kentucky Üniversitesi’nden bilgisayar bilimcisi Brent Seales ve Silikon Vadisi destekçileri tarafından 2023 yılında başlatılan bir yarışma olan 1 milyon dolarlık Vesuvius Challenge ile gerçekleşti.

Yarışmada, bir papirüsün Oxfordshire’daki ulusal sinkrotron tesisi Diamond’da çekilen yüksek çözünürlüklü Bilgisayarlı Tomografi taramalarından metin çıkarmaya yönelik ödüller sunuluyordu.

Geçtiğimiz gün, ABD’li teknoloji yöneticisi ve yarışmanın kurucu sponsoru Nat Friedman, bilgisayar konusunda bilgili üç öğrenciden oluşan bir ekibin (Almanya’dan Youssef Nader, ABD’den Luke Farritor ve İsviçre’den Julian Schilliger) papirüsteki 2.000’den fazla Antik Yunan harfi okuduktan sonra 700.000 dolarlık büyük ödülü kazandığını duyurdu.

Kömürleşmiş papirüsten elde edilen metni inceleyen papirüs uzmanları bu başarı karşısında hayrete düştüler. Bristol Üniversitesi’nden emekli Grekçe profesörü ve Herculaneum Topluluğu başkanı Robert Fowler, “Bu çığır açıcı bir olay. Okunmayı bekleyen yüzlerce papirüs var.” diyor.

Napoli Federico II Üniversitesi’nden papirolog Dr. Federica Nicolardi, “Bu, Herculaneum papirüslerinde ve genel olarak Yunan felsefesinde bir devrimin başlangıcı. Bu, Antik Roma döneminden günümüze kadar gelen tek kütüphane.” diyor.

Bilgisayarlı Tomografi görüntülerini sanal ortamda açarak ve mürekkebin varlığını tespit etmek için yapay zeka algoritmalarını eğiterek papirüsleri okuma çabalarına öncülük eden Seales, “Yeni bir döneme geçiyoruz.” diyor. Seales artık papirüsleri hareket ettirmeden görüntüleyebilmek için taşınabilir bir BT tarayıcı yapmak istiyor.

Geçtiğimiz Ekim ayında Farritor, papirüs içinde “mor” anlamına gelen antik Yunanca kelimeyi tespit ederek yarışmanın 40.000 dolarlık “ilk harf” ödülünü kazandı. Farritor, Kasım ayında Nader ve BT görüntülerini otomatik olarak açmak için bir algoritma geliştiren Schilliger ile birlikte takım oluşturdu ve yarışmanın son tarihi olan 31 Aralık’tan günler önce onlara katıldı. Birlikte papirüsün 2.000’den fazla harfini okudular ve bu da akademisyenlere papirüsün içeriğine ilişkin ilk gerçek bilgileri sağladı.

Youssef, “Bu inanılmaz derecede ödüllendirici bir yolculuktu. Adrenalin patlaması bizi ayakta tutan şeydi. Bu delilikti. Bu, günde 20 küsur saat çalışmak anlamına geliyordu. Bir günün ne zaman bitip ertesi günün başladığını bilmiyordum.” diyor.

Fowler, papirüsün yazarı hakkında “Muhtemelen Philodemus’tu” diyor. “Üslubu çok zorlayıcı, ona özgü ve konu da tam ona göre.”

Papirüs, zevkin kaynaklarını, müzik ve yiyeceğe (özellikle kapari) değinerek ve unsurların birleşiminden yaşanan hazzın büyük veya küçük bileşenlerden, bolluktan veya korkudan mı kaynaklandığını tartışıyor. Araştırmacılar, “Yiyecek söz konusu olduğunda, kıt olan şeylerin, bol olanlardan kesinlikle daha hoş olduğuna hemen inanmayız.” diyor.

Fowler, “Sanırım kendisi şu soruyu soruyor: Karışık şeylerin içindeki hazzın kaynağı nedir? Baskın unsur mu, kıt unsur mu, yoksa karışımın kendisi mi?” diyor.

Yazar daha sonra “genel ya da özel olarak haz hakkında söyleyecek hiçbir şeyi olmayan” felsefi rakiplerine karşı bir veda vuruşuyla bitiriyor.

Okunmayı bekleyen yüzlerce Herculaneum papirüsü dışında çok daha fazlası villaya gömülmüş olabilir ve bu da yeni kazılar yapılmasına yönelik tartışmalara ağırlık katıyor. Fowler, aynı teknolojinin Mısır mumyalarına sarılmış papirüslere de uygulanabileceğini söylüyor. Bunlar, sıradan eski Mısırlıların hayatlarına ışık tutan mektuplardan mülk tapularına ve vergi makbuzlarına kadar her şeyi içerebiliyor. Fowler, “Müzelerin arka odalarında bu tür şeylerin bulunduğu kasalar var” diyor.

Papirüsün yüzde 85’ini okumak ve halihazırda kazılmış olanların tamamını okumak için temelleri atmak amacıyla bu yıl da yarışma devam ediyor. Bilim insanlarının, her tomar içindeki papirüsün yüzeyini takip etme sürecini tamamen otomatikleştirmesi ve en hasarlı kısımlarda mürekkep tespitini iyileştirmesi gerekiyor.

Friedman, “Bunu bir yıldan kısa bir süre önce başlattığımızda açıkçası işe yarayacağından emin değildim. Bilirsiniz, insanlar paranın mutluluğu satın alamayacağını söylüyorlar ama onların hayal gücü yok. Bu saf bir mutluluktu. Olanlar büyülü, daha iyi senaryo yazılamazdı.” diyor.

MÖ 110’da Gadara, Suriye’de doğan ve MÖ 35’te Herculaneum’da ölen Philodemus, Epikürcülüğü Roma’ya yaymak için çok şey yapan bir Yunan şairi ve Epikürcü filozoftu. Atina’da Sidonlu Epikürcü Zenon’un yanında eğitim gördükten sonra MÖ 75 yılında Roma’ya taşındı ve Philodemus’u Napoli yakınlarındaki Herculaneum’daki villasında yaşamaya davet eden Romalı aristokrat Lucius Calpurnius Piso’nun akıl hocası oldu. O villanın kalıntıları arasında Philodemus’un yazılarının parçaları bulundu. Klasik estetik doktrinleriyle çelişen sanat teorisiyle tanınıyordu.

The Guardian. 5 Şubat 2024.