Roma İmparatorluğunda Anadolu’dan Balkanlara Kitlesel Göç Olmuş

Sonuçlar, toplumları ayıran ulus devlet sınırlarına rağmen Balkanlar’daki nüfusların ortak demografik süreçlerle şekillendiğini gösteriyor.

Derin demografik, kültürel ve dilsel değişimlerin yaşandığı ilk bin yılda Balkan Yarımadası’nın genomik tarihi yeniden yapılandırıldı.

Ekip, üçte birinden fazlası Sırbistan’daki devasa Viminacium arkeolojik alanındaki Roma askeri sınırından olmak üzere, özellikle Sırbistan ve Hırvatistan’dan kazılan 146 antik insanın tüm genom verilerini topladı ve Balkanlar’ın geri kalanından ve yakın bölgelerden elde edilen verilerle birlikte analiz etti.

Yeni çalışma, Roma sınırının kozmopolitliğini ve Slav dillerini konuşan insanların gelişi de dahil olmak üzere Roma kontrolünün bozulmasına eşlik eden göçlerin uzun vadeli sonuçlarını vurguluyor. Arkeolojik DNA, kendilerini bölen ulus devlet sınırlarına rağmen Balkanlar’daki nüfusun ortak demografik süreçlerle şekillendiğini ortaya koyuyor.

(İlgili: Balkanlar’daki Avrupa’nın İlk Çiftçileri MÖ 5. Binyıla Tarihlendi)

Oklahoma Üniversitesi’nde antik Roma dünyası tarihçisi olan Kyle Harper, “Arkeogenetik; arkeolojik ve tarihi kanıtların vazgeçilmez bir tamamlayıcısı. Yazılı kayıtlar, mezar eşyaları ve insan iskeletleri gibi arkeolojik kalıntıları ve antik genomları sentezlediğimizde ortaya yeni ve çok daha zengin bir resim çıkıyor” diyor.

Roma İmparatorluğu Döneminde Doğu’dan Balkanlar’a Kitlesel Demografik Akın

Roma, Balkanları işgal ettikten sonra bu sınır bölgesini bir kavşak noktası haline getirdi ve Konstantinopolis şehrini kurarak imparatorluğun başkentini doğu Balkanlara kaydıran Büyük Constantine de dahil olmak üzere 26 Roma İmparatorunun ortaya çıkmasına neden oldu.

Ekibin antik DNA analizi, Roma kontrolü döneminde, Anadolu kökenli insanların Balkanlar’da uzun vadeli bir genetik iz bırakan büyük bir demografik katkısı olduğunu gösteriyor. Bu soy değişimi, daha önce yapılan bir çalışmanın, imparatorluğun orijinal çekirdeği olan Roma megakentinde meydana geldiğini gösterdiği şeye çok benziyor, ancak bunun Roma İmparatorluğu’nun çevresinde de meydana gelmiş olması dikkat çekici.

Özel bir sürpriz ise İtalyan kökenli göçmenlerin Balkanlar üzerinde genetik bir etkiye sahip olduğuna dair hiçbir kanıt bulunmaması oldu. Çalışmanın ortak yazarı Íñigo Olalde, “İmparatorluk döneminde Balkanlar’a İtalya halkından gelen bir nüfus değil, Anadolu kökenli bir akın tespit ediyoruz.” diyor.

“Bu Anadolulular yerel toplumla yoğun bir şekilde bütünleşmişti. Örneğin Viminacium’da, yerel kökenli bir erkek ile Anadolu kökenli bir kadının birlikte gömüldüğü son derece zengin bir lahit var.”

Ekip ayrıca, atalarının genetik imzası Sahra altı Afrika’daki Sudan bölgesine en yakın olan ve çocukluk dönemi beslenmesi analiz edilen diğer bireylerden çok farklı olan ergen bir çocuk gibi, uzak bölgelerden düzensiz uzun mesafeli hareketlilik vakaları da keşfetti. Bu çocuk MS 2. yüzyılda ölmüş ve Romalılar için en önemli tanrılardan biri olan Jüpiter ile ilişkili kartal ikonografisini temsil eden bir kandille gömülmüştü.

Evrimsel Biyoloji Enstitüsü’nün baş araştırmacısı Carles Lalueza-Fox, “Onun asker mi, köle mi yoksa tüccar mı olduğunu bilmiyoruz, ancak kalıntılarının genetik analizi, muhtemelen ilk yıllarını İmparatorluk sınırları dışında, bugünkü Sudan bölgesinde geçirdiğini ve daha sonra İmparatorluğun kuzey sınırında, bugünkü Sırbistan’ın Viminacium kentinde ölümüyle sonuçlanan uzun bir yolculuk yaptığını ortaya koyuyor” diyor.

Roma İmparatorluğu, Çöküşünden Çok Önce ‘Barbar’ Halkları Bünyesine Katmıştı

Çalışmada, Roma imparatorluk kontrolünün nihai olarak sona ermesinden çok önce, 3. yüzyıldan itibaren Balkanlar’da Kuzey Avrupa ve Pontus bozkır kökenli karışık bireyler tespit edildi.

Kafataslarının antropolojik analizi, bazılarının yapay olarak deforme edildiğini gösteriyor ki bu, antik yazarlar tarafından “Hunlar” olarak etiketlenen gruplar da dahil olmak üzere bozkırların bazı popülasyonları için tipik bir gelenekti. Bu sonuçlar, İmparatorluğun çöküşünden yüzyıllar önce Tuna’nın ötesinden gelen insanların Balkan toplumuna entegrasyonunu yansıtıyor.

Araştırmanın ortak yazarlarından Orta Çağ Tarihi Profesörü Michael McCormick, “Roma İmparatorluğu’nun sınırları günümüz ulus devletlerinin sınırlarından farklıydı. Tuna, İmparatorluğun coğrafi ve askeri sınırını oluşturuyordu. Ancak aynı zamanda Roma’nın sınır bölgesine yatırdığı zenginlikten etkilenen insanların hareketi için geçirgen olan önemli bir iletişim koridoru görevi de gördü.” diyor.

Slav Nüfus, Tüm Balkanlar’ın Demografik Yapısını Değiştirdi

Roma İmparatorluğu altıncı yüzyılda Balkanlar’daki kontrolünü kalıcı olarak kaybetti ve yeni çalışma, genetik olarak Doğu Avrupa’nın modern Slavca konuşan nüfusuna benzeyen bireylerin Balkanlar’a daha sonra büyük ölçekte geldiğini ortaya koyuyor. Bu kişilerin genetik izi, günümüz Balkan halklarının soyunun yüzde 30-60’ını oluşturuyor ve erken Orta Çağ döneminde Avrupa’nın herhangi bir yerindeki en büyük kalıcı demografik değişimlerden birini temsil ediyor.

Çalışma, bir imparatorluk mezarlığına gömülen Doğu Avrupa kökenli bir kadın gibi, daha sonraki nüfus hareketlerinden çok önce gelen bireysel göçmenlerin ara sıra gelişini tespit eden ilk çalışma. Ardından, 6. yüzyıldan itibaren Doğu Avrupa’dan gelen göçmenler daha büyük sayılarda gözlemleniyor; Anglo-Sakson İngiltere’sinde olduğu gibi, bu bölgedeki nüfus değişiklikleri Avrupa’da meydana gelenlerin en uç noktasındaydı ve dil değişimleri de buna eşlik etmişti.

Evrimsel Biyoloji Enstitüsü’nde araştırmacı olan ve çalışmanın başyazarlarından Pablo Carrion, “Antik DNA analizimize göre, Slavca konuşan nüfusun Balkanlar’a gelişi birkaç nesil boyunca gerçekleşti ve hem erkekler hem de kadınlar dahil olmak üzere tüm aile gruplarını kapsıyordu” diyor.

Balkanlar’da Slav popülasyonlarının yerleşimi, günümüz Sırbistan’ında yüzde 50-60’lık bir genetik katkı ile kuzeyde en yüksek seviyedeyken, Yunanistan anakarasında yüzde 30-40 ve Ege adalarında yüzde 20’ye varan oranlarda olmak üzere güneye doğru giderek azaldı.

Harvard Tıp Fakültesi Blavatnik Enstitüsü’nde genetik profesörü ve Harvard Sanat ve Bilim Fakültesi’nde insan evrimsel biyolojisi profesörü olan eş kıdemli yazar David Reich, “Slav göçlerinin büyük genetik etkisi sadece Balkanlarda Slavca konuşan mevcut popülasyonlarda değil, aynı zamanda bugün Romanya ve Yunanistan gibi Slav dillerini konuşmayan yerlerde de görülebilir” diyor.

Tarihçileri, Arkeologları ve Genetikçileri Bir Araya Getiriyor

Çalışma, kazıları gerçekleştiren arkeologlar, antropologlar, tarihçiler ve genetikçiler de dahil olmak üzere 70’in üzerinde araştırmacının disiplinler arası işbirliğini içeriyor.

Lalueza-Fox; “Bu çalışma, kökleri yeni ortaya çıkan on dokuzuncu yüzyıl milliyetçiliklerine dayanan ve geçmişte çatışmalara katkıda bulunan tarihsel anlatılardan ilham alan kimlik ve soy hakkındaki çekişmeli tartışmaların ötesine geçmek için genomik verilerin nasıl faydalı olabileceğini örneklendiriyor.” diyor.

Ekip ayrıca, antik genomlarla ve bölgedeki diğer günümüz gruplarıyla karşılaştırılabilecek çeşitli günümüz Sırplarından genomik veriler üretti.

Kanada’daki Batı Ontario Üniversitesi’nde profesör olan ortak yazar Miodrag Grbic; “Modern Sırpların genomik veri tabanının olmadığını gördük. Bu nedenle, Sırbistan, Hırvatistan, Karadağ veya Kuzey Makedonya gibi farklı ülkelerde yaşıyor olsalar bile, ortak kültürel özellikler temelinde kendilerini Sırp olarak tanımlayan kişileri örnekledik” diyor.

Verilerin bölgedeki diğer modern insanların yanı sıra antik bireylerle birlikte analiz edilmesi, Hırvatların ve Sırpların genomlarının çok benzer olduğunu ve benzer oranlarda Slav ve yerel Balkan soylarıyla ortak mirası yansıttığını gösteriyor.

Grbic, “Antik DNA analizi, arkeolojik veriler ve tarihi kayıtlarla birlikte analiz edildiğinde, Balkanlar tarihinin daha zengin bir şekilde anlaşılmasına katkıda bulunabilir” diyor.

“Ortaya çıkan resim bölünme değil, ortak tarihtir. Balkanlar’daki Demir Çağı insanları, Roma İmparatorluğu dönemindeki göçlerden ve daha sonraki Slav göçlerinden benzer şekilde etkilenmişti. Bu etkiler birlikte, ulusal sınırlardan bağımsız olarak modern Balkanların genetik profilini ortaya çıkarıyor”

University of Oklahoma. 7 Aralık 2023.

Makale: Olalde, I., Carrión, P., Mikić, I., Rohland, N., Mallick, S., Lazaridis, I., … & Reich, D. (2023). A genetic history of the Balkans from Roman frontier to Slavic migrations. Cell, 186(25), 5472-5485.