Pisagor Teoremi, Pisagor’dan Bin Yıl Eski Kil Tablette Bulundu

Pisagor, matematiğin gelişiminde önemli bir figür olmasına rağmen, kendisiyle en çok ilişkilendirilen denklemi (a² + b² = c²) keşfeden kişi değildi.

Matematikle haşır neşir olmuş herkes, mutlaka Pisagor’un (Pythagoras) adını duymuştur ve hatta kendisiyle ilişkilendirilen Pisagor denklemini kullanmıştır. Ancak, bir dikdörtgenin içindeki köşegenin uzunluğunu çözmek için Pisagor teoremini kullanan daha eski bir Babil tableti (IM 67118) var. Muhtemelen öğretim amacıyla kullanılmış olan bu tablet, MÖ 1770’e, yani Pisagor’un MÖ 570 civarında doğmasından yüzyıllar öncesine tarihleniyor.

MÖ 1800-1600 civarına ait başka bir tabletin içinde üçgenlerin olduğu bir kare var. 60 tabanındaki (eski Babilliler tarafından kullanılan sayma sistemi) işaretlerin tercümesi, bu eski matematikçilerin Pisagor teoreminin (tabii ki o zaman bu şekilde adlandırılmıyordu) yanı sıra, diğer ileri matematik kavramlarının da farkında olduklarını gösterdi.

(İlgili: Matematik ile Astronomiyi Birleştiren Pisagor Kimdi?)

Matematikçi Bruce Ratner konuyla ilgili bir makalede, “Sonuç kaçınılmaz. Babilliler bir karenin köşegeninin uzunluğu ile kenarı arasındaki ilişkiyi biliyorlardı: d=2’nin karekökü. Bu muhtemelen irrasyonel olduğu bilinen ilk sayıydı. Ancak bu da Pisagor Teoremine veya en azından karenin köşegenine ilişkin özel duruma (d² = a² + a² = 2a²) aşina oldukları anlamına geliyor.” diyor.

Peki bu neden Pisagor’a atfedildi? Aslında Pisagor’un hiçbir orijinal yazısı günümüze ulaşmadı. Onun hakkında bildiklerimiz başkaları tarafından, özellikle de günümüzün güney İtalya’sında kurduğu bir okulun üyeleri olan Pisagorcular tarafından aktarıldı.

Pisagor’un Yarım Dairesi (Semicircle of Pythagoras) adı verilen okul gizliydi, ancak orada öğrenilen veya keşfedilen bilgiler aktarılıyor ve çoğu zaman Pisagor’un kendisine atfediliyordu.

Ratner, “Pisagor’un orijinal kaynaklarının nadir olmasının bir nedeni, yazılı materyal az olduğundan Pisagor bilgisinin bir nesilden diğerine ağızdan ağza aktarılmasıydı. Dahası, liderlerine duydukları saygıdan dolayı, Pisagorcular tarafından yapılan keşiflerin çoğu Pisagor’un kendisine atfedilmişti. Bu durum ‘Pisagor Teoremi’ terimini açıklayabilir.” diyor.

Her ne kadar Pisagor’un kendisi bu teoriyi ortaya çıkarmamış olsa da, okulu onu kesinlikle popüler hale getirdi ve en azından sonraki birkaç bin yıl boyunca teori onunla ilişkilendirildi.

IFL Science. 3 Ekim 2023.