Göbekli Tepe’den Parthenon’a Dünya Çapında 30 Tapınak

İnsanlar, tarih boyunca tanrılara adanmış tapınaklar inşa ettiler. İşte dünyanın dört bir yanından en ünlü anıtsal yapılardan 30 tanesi.

Eski insanlar, dünyanın her yerinde tapınaklar inşa ettiler ve onları çok sayıda tanrıya adadılar. Bu yapılardan bazıları zamana yenik düşmüş olsa da, bazıları bugün hala var ve hatta birkaçı kullanımda. İşte dünyanın dört bir yanından en ünlü ve etkileyici antik yapılardan örneklerinden 30 tanesi.

30- Pantheon

Yaklaşık 2.000 yıl önce inşa edilen Pantheon, Roma’da yer alıyor ve 43 metreye kadar uzanan büyük bir kubbeye sahip. Bu yapı, birden fazla Roma tanrısını onurlandırmak için inşa edilmişti. Yedinci yüzyılda bir Hıristiyan kilisesine dönüştürüldü. Yapı hala ayakta ve bugün bir Katolik kilisesi olarak hizmet veriyor. Var olan en uzun süre kullanılan dini yapılardan biri olma özelliğini taşıyor.

29- Göbekli tepe

11.500 yıl öncesine dayanan Göbekli Tepe, Şanlıurfa şehrinde yer alıyor ve dünyanın en eski anıtsal yapılarından biri. Bu kompleks, belirli bir geometrik düzene göre inşa edilmiş olabilir. T şeklindeki taş sütunları 5,5 metre yüksekliğe kadar ulaşıyor ve yılan, tilki, ceylan, turna ve yaban domuzu gibi vahşi hayvanları tasvir eden oymalara sahip. Kompleks, yazının icadından çok önceye dayanıyor, bu nedenle bu anıtsal yapıda tam olarak hangi faaliyetlerin gerçekleştiğini belirlemek zor. Pek çok akademisyen, burada bir tür tören yapıldığına inanıyor ve alandan elde edilen obsidyen analizleri, bölgenin her yerinden insanların buraya geldiğini gösteriyor.

Göbeklitepe’nin bir tapınak olup olmadığı tartışma konusu. Son yıllardaki araştırmalar, burada aynı zamanda bir yerleşimin de olduğunu gösteriyor. Dolayısıyla ikonik sütunlarından bildiğimiz anıtsal kompleksler şimdilik “özel yapılar” olarak adlandırılıyor.

28- Karnak

2.000 ila 4.000 yıl önce inşa edilen Karnak, eski Teb’de (günümüz Luksor) Nil Nehri’nin doğu kıyısında yer alan geniş bir antik Mısır tapınak kompleksi. Thebes tanrısı Amun – Ra’ya adanmıştı. Bu tanrı, Yeni Krallık döneminde (MÖ 1550 – MÖ 1070 dolaylarında) özellikle popülerdi ve inşa edilen yapıların çoğu bu döneme tarihleniyor. Farklı Mısır hükümdarları, iktidardayken Karnak’ta izlerini bıraktılar ve her biri, şimdi “pilon” olarak adlandırılan şapeller ve büyük taş girişler gibi yeni yapılar eklediler. Bugün, tapınak kompleksi, bazı antik şehirlerden daha büyük bir alan olan 1 kilometrekareden daha fazlasını kapsıyor.

27- Angkor Wat

Yaklaşık MS 1113 ve 1150 yılları arasında inşa edilen Angkor Wat (Tapınak Şehri anlamına geliyor), Kamboçya’da Angkor antik kentinde yer alıyor. Koruma ile ilişkili bir tanrı olan Vishnu için bir Hindu tapınağı olarak inşa edilmişti. 14. yüzyılda bir Budist tapınağına dönüştürüldü ve üzerine Buda heykelleri eklendi. 65 metre yüksekliğindeki merkezi kulesi, Meru Dağı’nın görüntüsünü yeniden yaratan bir düzen olarak dört küçük kule ve bir dizi çevre duvarı ile çevrili.

Tasarımı, dört küçük kule ve bir dizi çevrili 65 metre yüksekliğindeki merkez kulesiyle , Himalayaların ötesinde uzandığı ve tanrıların evi olduğu düşünülen Hindu mitolojisinde ünlü bir yer olan Meru Dağı’na benziyor. (Hindu mitolojisinde Himalayaların ötesine uzandığı ve tanrıların evi olduğu söylenen efsanevi bir yer)

26- Hatşepsut Tapınağı

Deir el-Bahari olarak da bilinen bu tapınak kompleksi, Mısır’ın kadın firavunu Hatşepsut (MÖ 1473 ila 1458 yılları arasında hüküm sürdü) tarafından yaptırıldı. Luksor yakınlarındaki Nil Nehri’nin batı yakasında yer alan kompleks, ölümünden sonra kültünün uygulandığı bir yerdi. Eski Mısır’da firavunlar, ölümlerinden sonra saygı görebilecekleri tapınaklar inşa ediyordu.

Bu tapınak kompleksi, diğerlerinin yanı sıra Mısır tanrıları Hathor, Amun ve Ra Horakhty için de bir tapınım alanıydı. Komplekste yer alan betimlemeler, Hatşepsut’un günümüz Eritre’si çevresinde olabilecek bir ülke olan Punt’a gönderdiği bir seferi anlatan sahneleri içeriyor.

25- Artemis tapınağı

Artemis Tapınağı, günümüz Türkiye’sinin batısındaki Efes’te bulunuyordu ve tapınağın güzelliğini öven antik yazarlar tarafından dünyanın yedi harikasından biri olarak kabul edildi. Antik Yunan’da hayvanlarla ve avlanmayla ilişkili bir tanrıça olan Artemis’e adanmış bu tapınak, MÖ 550 civarında Lidya kralı Kroisos tarafından yaptırıldı. Zaman içinde tapınak, MÖ 356’da çıkan bir yangın ve MS 262’deki deprem gibi çeşitli felaketlerle zarar gördü. Antik kaynaklara göre MS 5. yüzyılda ya terk edilmiş ya da yıkılmıştı ve bugün tapınağın çok az bir kısmı günümüze ulaştı.

24- Mahabodhi Tapınağı

Kuzeydoğu Hindistan’daki Bodh Gaya, Mahabodhi Tapınak Kompleksi’ne ev sahipliği yapıyor. Budistler, Budizm’in kurucusu Siddhartha Gautama’nın bu tapınağın yakınındaki bir incir ağacının altında otururken aydınlanmaya ulaştığına inanıyor.

Bölge, en azından MÖ 3. yüzyıldan beri bir tapınağa ev sahipliği yapıyor ve mevcut tapınak kompleksi yaklaşık 1.500 yıl öncesine dayanıyor. Büyük tapınağı 50 metre boyunda. Tapınağın bir parçası olan Bodhi ağacının, Gautama Buddha’nın altında oturduğu ağaçtan geldiği sanılıyor. 

23- Taputapuātea marae

Güney Pasifik Okyanusu’ndaki Ra’iātea Adası’ndaki bir yarımadanın sonunda yer Marae Taputapuātea, adanın Polinezya sakinlerinin tanrı Oro’ya taptığı kutsal bir yer olarak kabul ediliyor. UNESCO, bu tapınağın aynı zamanda “yaşayanlar dünyasının (Te Ao) atalar ve tanrılar dünyasının kesiştiği yer” olarak kabul edildiğini ve M’ohi kültürü tarafından 1.000 yıl öncesinde inşa edilmiş olabileceğini belirtiyor. 

22- Jüpiter tapınağı

Jüpiter Tapınağı, antik Roma’daki en önemli tapınaktı ve Capitoline Tepesi’nde bulunuyordu. Jüpiter, bazı Romalıların tanrıların kralı olarak kabul ettiği bir gök tanrısıydı. Tapınak, MÖ 6. yüzyılda inşa edilmiş ve afetlerle yıkıldıktan sonra birkaç kez yeniden inşa edilmişti. Roma İmparatorluğu 4. ve 5. yüzyıllarda Hıristiyanlığı benimsedikçe kalıcı olarak önemi azalmaya başladı. Sonunda, ağır hasar gördü ve bugün çok azı kaldı.

21- Parthenon

Atina Akropolisi’nde bulunan Parthenon, antik Yunanlar tarafından savaş ve bilgelik ile ilişkilendirilen bir tanrıça olan Athena’ya adanmıştı. MÖ 5. yüzyılda inşa edilmiş 69 metre uzunluğunda, 31 metre genişliğinde ve yaklaşık 20 metre yüksekliğindeydi.

Parthenon’un alınlıkları, Yunan tanrılarını içeren sahneleri tasvir eden heykellere sahip. Örneğin, doğu tarafındaki heykeller Athena’nın doğum hikayesini anlatırken, batıdaki heykeller Athena ile tanrı Poseidon arasında Atina’nın koruyucu tanrısının kim olacağını belirlemek için yapılan savaşı tasvir ediyor. Heykellerin bir kısmı 19. yüzyılın başlarında yedinci Elgin Kontu ve İngiltere’nin Osmanlı İmparatorluğu büyükelçisi Thomas Bruce tarafından çıkarılarak British Museum’a götürüldü.

20- Tüylü Yılan Tapınağı

Quetzalcóatl Tapınağı olarak da bilinen Tüylü Yılan Tapınağı, Meksika’daki Teotihuacán antik kentinde yer alıyor. Piramit şeklindeki anıtın altı basamağı veya katı var ve MS 3. yüzyılda tamamlandığı sanılıyor. Yapı, tüylü bir yılan tanrısı olan Quetzalcóatl ve eski bir fırtına tanrısı olan Tlaloc’un değişen tasvirlerini gösteren alçak kabartmalar içeriyor. Yanında bir dizi büyük tapınak ve diğer dini yapılar yer alıyor.

19- Gango-ji Tapınağı

Osaka’nın doğusundaki Nara’da bulunan Gango-ji Tapınağı, muhtemelen Japonya’nın en eski Budist tapınağı ve 1.300 yıl öncesine dayanıyor. Tapınak 7. yüzyılda Budizm’in Japonya’ya tanıtılmasına yardımcı olan Soga klanının lideri Soga no Umako tarafından yaptırıldı. Tapınak zamanla yeniden inşa edildi ve değiştirildi. Ancak bugün ana salonu, zen odasını ve binlerce eseri içeriyor.

18- Ur Zigguratı

Günümüz Irak’ında Mezopotamya’nın ay tanrısı Nanna’ya adanan Ur ziguratı yaklaşık 30 metre boyundaydı. Bir dizi rampa, insanların zirveye çıkmasını ve ritüelleri gerçekleştirmesini sağlıyordu. 4.000 yılı aşkın bir geçmişe sahip olan şehir, Ur’un bölgedeki büyük bir krallığın merkezi olduğu bir dönemde inşa edildi. Tarihi boyunca ziggurat birkaç kez değiştirildi ve restore edildi.

17- Londra Mithraeum

Işık tanrısı Mithras’a adanmış Londra Mithraeum’u, MS 3. yüzyılda inşa edildi. Roma İmparatorluğu’nun günümüz İngiltere’sini kontrol ettiği bir zamana kadar uzanıyor. Mithras kültü, İran’da ortaya çıkmış olabilir, ancak Roma İmparatorluğu boyunca, özellikle askerler arasında popüler hale geldi. Mithraeum’lar imparatorluğun her yerinde, bazen çok sayıda askerin toplandığı yerlerin yakınında inşa edildi.

16- Shaolin Tapınağı

Shaolin Manastırı olarak da adlandırılan Shaolin Tapınağı, Çin’in Dengfeng şehrinde bulunuyor. Budist tapınağı 1.500 yıldır var ve zaman içinde yeniden inşa edildi ve değiştirildi. Budistlerin antik çağlardan beri kutsal öneme sahip bir bölge olarak kabul ettikleri Song Dağı’nın yanında yer alıyor. Bugün, Shaolin Tapınağı en çok, bir cam levhadan iğne atmak gibi inanılmaz beceriler sergileyebilmeleriyle tanınan keşişlerinin savaş sanatları yetenekleriyle tanınıyor. Birkaç dövüş sanatının kökenleri bu bölgede yaşayan keşişlere dayanıyor.

15- Coricancha

Coricancha, yaklaşık 600 yıl önce İnka uygarlığı tarafından başkenti Cuzco’da inşa edildi. Tapınak, bazen insan kılığına giren bir güneş tanrısı olan İnti’ye adanmıştı. İspanyollar 16. yüzyılda İnka imparatorluğunu devirdiğinde, tapınağın büyük bir kısmını söktüler ve malzemelerini inşaat için kullandılar. Tapınak kalıntılarının üzerine Santo Domingo Manastırı’nı inşa ettiler.

14- Cahuachi

Cahuachi, yaklaşık 2.000 yıl önce, Peru’nun kurak kıyı bölgelerinde yaşayan Nazca kültürü tarafından inşa edildi. Cahuachi, birkaç platform ve piramit içeren bir tören alanıydı. Ziyaretçiler bu bölgeye ritüellere katılmak için gelmiş olabilir. Geçtiğimiz birkaç on yılda, bölgede yetkililerin durdurmaya çalıştığı yağma olayları meydana geldi.

13- Tikal Tapınağı I

Büyük Jaguar Tapınağı olarak da bilinen Tikal Tapınağı I, MS 730 civarında bugünkü Guatemala’da inşa edilmiş dokuz katlı bir Maya piramidiydi. Yaklaşık 44 metre boyunda. Piramidin yukarısına çıkan bir merdiven, inşa edildiği hükümdarın – Tikal’in güçlerini şehrin en amansız düşmanı Maya şehri Calakmul’a karşı zafere götüren Jasaw Kaan K’awil’in resimlerinin bulunduğu bir odaya götürüyor.

Bugün bir tapınak olarak anılırken, aynı zamanda kraliyet cenazesinin yeri olarak da işlev görmüştü. Arkeologlar, 1959’da K’awil’in piramidin içindeki mezar odasını keşfettiler. İçinde jaguar postları, yeşim taşı ve kanolardaki insanların insan kemikleri üzerine oyulmuş resimleri de dahil olmak üzere çeşitli öğeler vardı.

12- Ħaġar Qim

Ħaġar Qim, Malta adasında bir burnun üzerinde yer alıyor. 5.000 yıldan daha eski ve bir sırtın tepesi üzerine inşa edilmiş bir dizi megalitik yapıdan oluşuyor. Yapılardan bazıları, iki dikili taş ve bunları birbirine bağlayan bir lento kullanılarak triliton olarak inşa edilmişti. Bazı yapılar, dönen geometrik tasarımlar gibi alçak kabartma oymalarla bezendi. Bazı binaların başlangıçta duvarlarda dirsekler ile desteklenen çatıları olabilir.

11- Mo’okini Heiau

Bu taş tapınak, Hawaii adasının kuzey ucunda yer alıyor. Sözlü geleneklere göre, MS 5. yüzyıldan beri bu noktada bir tapınak var, ancak mevcut tapınak yaklaşık 700 yıl öncesine dayanıyor. Mo’okini Heiau’da hayvanların ve bazen de insanların kurban edilmesi de dahil olmak üzere çeşitli ritüeller gerçekleştirildi. Tapınak, yüksekliği 2,1 metre ile 4,3 metre arasında değişen taş duvarlarla paralelkenar şeklinde inşa edildi.

10- Büyük Cholula Piramidi

Meksika’da, Puebla eyaleti yakınlarındaki bulunan Büyük Cholula Piramidi, 2.000 yıldan daha uzun bir süre önce inşa edildi ve zaman içinde çok sayıda değişikliğe uğradı. Bir zamanlar eski Mezoamerika’da saygı duyulan tüylü yılan tanrısı Quetzalcóatl’a adanmış olabilir. İspanyollar 16. yüzyılda bölgeyi işgalettikten ve yerel halka Hıristiyanlığı dayattıktan sonra piramidin tepesine bir kilise inşa edildi. 

9- Apollon Tapınağı

Yunanistan’ın Delphi kentindeki Apollon Tapınağı, “Delphi kahini” olarak da bilinen Pythia’nın kehanetlerde bulunduğu yerdi. Apollon, diğer pek çok şeyin yanı sıra kehanetle ilişkilendirilen bir Yunan tanrısıydı. Yunanistan’ın dört bir yanından ve antik dünyanın diğer bölgelerinden önemli kişiler, adak sunmak ve geleceklerinin neler getireceğini öğrenmek için bu tapınağa gelirdi. Bu tapınak 2.600 yıldan daha eski.

8- Borobudur

Yaklaşık 1.200 yıl önce inşa edilen Borobudur tapınak kompleksi, Endonezya’daki Java adasında yer alıyor. UNESCO, ana tapınağın biraz piramit gibi göründüğünü ve doğal bir tepenin etrafına inşa edilmiş büyük bir stupaya (Budist kalıntıları barındıran höyük benzeri bir yapı) sahip olduğunu belirtiyor. Tapınağın süslemeleri arasında her biri Siddhartha Gautama’nın (Buda) heykelinin bulunduğu 72 platform var. UNESCO’ya göre tapınak 15. yüzyılda terk edildi, ancak 19. yüzyılda yeniden keşfedildi ve 20. yüzyılda restore edildi.

7- Kalasasaya

Bolivya’daki Titicaca Gölü yakınlarındaki Tiwanaku antik kentinde bulunan Kalasasaya’nın geçmişi yaklaşık 2.000 yıl öncesine dayanıyor. Dikdörtgen tapınağın üzerindeki büyük geçit bugün “Güneşin Kapısı” olarak biliniyor. Tapınakta, bazıları tanrıları tasvir ediyor olabilecek bir dizi oyulmuş monolit yer alıyor. UNESCO, tapınağın dini bir amaca hizmet etmenin yanı sıra astronomik gözlemler için kullanılmış olabileceğini de söylüyor. 

6- Büyük Tapınak

Büyük Tapınak olarak bilinen bu yıkılmış dini yapı, bir zamanlar Ürdün’ün güneyindeki Petra antik kentinin bir parçasıydı. Yaklaşık 2.000 yıl önce, Petra’nın gelişen bir ticaret merkezi olduğu bir zamanda, Nebatiler adlı eski bir halk tarafından inşa edildi.

Tapınak, Petra’daki en büyük müstakil yapı olma özelliğini taşıyor. Yapının gerçekten dini törenler için kullanılıp kullanılmadığı konusunda bilim insanları arasında bazı tartışmalar var. Diğer olasılıklar, bir tür kabul salonu olarak hizmet etmiş olabileceği yönünde.

5- Güneş Tapınağı

Şimdi “Güneş Tapınağı” olarak bilinen bir yapı, yaklaşık 750 yıl önce Anasazi halkı tarafından bugün Colorado, Mesa Verde Ulusal Parkı olarak bilinen yerde inşa edildi. D şeklindeki tapınak, altın oranı içeren çeşitli geometrik şekillere sahipti. Orijinal duvarları 5 metre yüksekliğe ulaşmış olabilir. Tapınağın hem dini ayinler hem de astronomik araştırmalar için kullanılmış olması muhtemel. Mesa Verde, MS 1300 civarında geriledi ve Güneş Tapınağı hiç tamamlanmamış olabilir.

4- Maa Mundeshwari Devi Tapınağı

Yaklaşık 1.900 yıl öncesine dayanan Maa Mundeshwari Devi Tapınağı, Hindistan’ın kuzeydoğusundaki Bihar eyaletinde bulunan bir Hindu tapınağı. Yerel yönetim, sürekli kullanımda olan dünyanın en eski tapınağı olduğunu iddia ediyor. Tapınak birkaç tanrının resimlerini içeriyor ve orada ibadet edilenler zamanla değişmiş olabilir. Yerel yönetim, bugün tapınağın Hinduların diğer pek çok şeyin yanı sıra tıp ve doğurganlıkla ilişkilendirdiği bir tanrı olan Tanrı Şiva’ya ve güçle ilişkilendirilen bir tanrıça olan Shakti’ye adanmış olduğu belirtiyor. Tapınak bir sekizgen şeklinde tasarlanmış. 

3- Maison Carrée

2.000 yıllık Maison Carrée (“kare ev” anlamına gelir), Fransa’nın güneyindeki Nîmes şehrinde yer alıyor. İnşası Roma İmparatoru Augustus tarafından emredildi ve her ikisi de genç yetişkinlikte ölen torunları Gaius ve Lucius Caesar’a ithaf edildi. Korint tarzı sütunlarla inşa edilen tapınak, yaklaşık 17 metre yüksekliğinde.

2- Sri Ranganathaswamy Tapınağı 

Hindistan’ın güneyindeki Tiruchirapalli bölgesinde bulunan Sri Ranganathaswamy Tapınağı, yaklaşık 2.000 yıl öncesine dayanıyor. UNESCO’ya göre bu Hindu tapınağı, Vişnu’nun uzanmış bir temsili olan Ranganatha’ya adanmıştı. UNESCO, tapınağın tarihi boyunca genişletilip değiştirildiğini ve en az 640 yazıt içerdiğini söylüyor.

1- Prambanan tapınağı

1.000 yılı aşkın bir süre önce inşa edilen Prambanan tapınak kompleksi, Endonezya’nın Java adasında bulunuyor. UNESCO’ya göre, yıkımla ilişkilendirilen bir Hindu tanrısı olan Şiva’ya adanmıştı. Bazıları Vişnu ve Brahma gibi diğer Hindu tanrılarına adanmış yaklaşık 240 tapınak içeriyor. Bazı tapınaklarda, Prens Rama’nın karısı Sita’yı kurtarmak için çıktığı bir yolculuğa çıktığı Sanskritçe bir destan olan Ramayana’yı tasvir eden süslemeler var.

---

Live Science. 11 Nisan 2023.