13 Aralık 115, Büyük Antioch Depremi

13 Aralık MS 115 tarihinde, günümüzde Antakya’da yer alan antik Antioch kentinde, alışılmadık derecede güçlü bir deprem meydana geldi. Mevcut tahminler depremin 7,5 şiddetinde olduğunu söylüyor.

Anadolu’da yüzyıllar boyunca hiçbir şehir, günümüzde Antakya sınırları içinde yer alan antik Antioch metropolü kadar deprem acısı çekmedi. MS 115’te İmparator Traianus, şehri yok eden bir depremi Hıristiyanların varlığına bağladı ve piskopos Ignatius’u aslanların önüne attırdı.

Deprem anında bölgede İmparator Traianus ve halefi Hadrianus bulunuyordu. MS 114 Ocak’tan itibaren Suriye’delerdi. Partlarla savaş sırasında komuta karargâhı olan Antiochia ad Orontem’de ikamet ediyorlardı. Traianus, bu beklenmedik felaket meydana geldiğinde Ermenistan’daki bir seferden yeni dönmüştü.

(İlgili: Tarihte Kaydedilen En Büyük 20 Deprem)

13 Aralık MS 115 tarihinde Roma İmparatoru Traianus ve halefi Hadrianus, Antioch kentinde kışı geçirirken şiddetli ve yıkıcı bir depremden sağ kurtuldu. Hadrianus, MS 114 Ocak ayından beri imparatorluk mirası (imparatorun elçisi) olarak Suriye’deydi ve bu nedenle Antiochia ad Orontem’de (günümüzde Antakya) ikamet etmişti. Şehir, Part savaşları için karargah olarak hizmet etti. Traianus, 13 Aralık MS 115 sabahı felaket meydana geldiğinde günümüzde Ermenistan olan bölgeden bir seferden dönmüştü.

Asi vadisinde meydana gelen ve tahmini büyüklüğü 7,5 olan deprem, Antioch, Daphne ve Apamea da (Suriye’de) dahil olmak üzere diğer dört antik kenti neredeyse tamamen yok etti. Tüm Yakın Doğu ve Doğu Akdeniz’de Rodos’a kadar hissedilen deprem, Judea’daki liman kenti Caesarea Maritima’yı vuran bir tsunamiyi tetikledi.

Asi Nehri üzerindeki Antioch kenti, Greko-Roma döneminin en önemli şehirlerinden biriydi. MÖ 300 yılında Büyük İskender’in generallerinden I. Seleukos tarafından kurulmuş ve Seleukoslar’ın başkenti olmuştu. Antik kent, Asi Nehri’nin doğu yakasında, günümüzde modern Antakya şehrinin içinde yer alıyordu.

MS 115’te Antakya, Asi Nehri üzerinde gelişen ve ekonomik açıdan canlı bir Greko-Roma şehriydi. Roma ve İskenderiye’den sonra Roma İmparatorluğu’nun üçüncü büyük metropolüydü. Şehir, başarısını Akdeniz’i Mezopotamya ve İran’a bağlayan Pers Kraliyet Yolu’nun en yakın ucundaki konumuna borçluydu. Bu, Antioch’u Roma ve Pers dünyaları arasında bir ticaret merkezi haline getirmişti. Ancak ne yazık ki, kentin konumu, bölgeyi büyük depremlere karşı özellikle duyarlı hale getiren üç tektonik levhanın birleşme noktasına yakın olma talihsizliğine sahipti.

Küçük Asya, İran ve Hindistan’dan gelen kervanlar, büyük çapta mübadelelerin yapıldığı bu şehirden geçti. Roma, MÖ 64’te Suriye’yi ele geçirdikten sonra, şehir bir Roma kalesi haline geldi. Forum, amfitiyatro, hamamlar, hipodrom, tiyatro, sütunlu büyük bir cadde ve çeşmelere, kamu binalarına ve villalara su taşıyan bir su kemeri ile Roma kültürü şehrin lüksüne katkıda bulundu. Şehir gelişiyordu ve “Doğu’nun Kraliçesi” olarak biliniyordu. MS 115 depremi sırasında Antakya’nın nüfusu yaklaşık 500.000 idi.

Felaketin en gerçekçi açıklamasını Romalı tarihçi Cassius Dio yazmıştı. Seksen kitaptan oluşan Roma Tarihi‘nde (Kitap LXVIII), imparator Traianus’un şehir içinde kış geçirmesi nedeniyle deprem sırasında Antakya’nın nasıl kalabalık olduğunu yazdı.

“İmparator Antioch’da beklerken korkunç bir deprem oldu; birçok şehirde yaralılar vardı, ancak Antioch en talihsiz olanıydı. Traianus kışı orada geçirdiğinden ve davalar, elçilikler, iş veya gezilerle bağlantılı olarak her taraftan çok sayıda asker ve çok sayıda sivil akın ettiği için, zarar görmemiş bir halk ulusu yoktu; ve böylece Antioch’da Roma egemenliği altındaki tüm dünya felakete uğradı.”

Romalı tarihçi Cassius Dio, daha sonra halkın tanık olduğu yıkımı şöyle anlattı:

“Önce birdenbire büyük bir kükreme duyuldu ve bunu muazzam bir sarsıntı takip etti. Tüm dünya yükseldi ve binalar havaya sıçradı; bazı binalar yıkılmak ve parçalanmak üzere yerinden oynadı, diğerleri ise sanki denizin kabarmasıyla bir o yana bir bu yana savruldu ve devrildi ve enkaz açık arazide bile büyük bir alana yayıldı.”

Askerler ve siviller düşen enkaz nedeniyle öldü, çok sayıda kişi de mahsur kaldı. Depremi birkaç gün takip eden artçı şoklar hayatta kalanların bir kısmını öldürürken, çöken binalarda mahsur kalan diğerleri açlıktan öldü.

“Ve birkaç gün ve gece deprem devam ederken, insanlar zor durumda ve çaresiz kaldılar, bazıları üzerlerine baskı yapan binaların ağırlığı altında ezilip yok oldu, diğerleri de açlıktan öldü.”

Traianus hayatta kaldı ve sadece hafif yaralarla kurtuldu, ancak artçı sarsıntılar birkaç gün devam ettiğinden hipodroma sığınmak zorunda kaldı.

“Traianus, kaldığı odanın penceresinden dışarı çıktı. İnsan boyundan daha büyük bir varlık ona gelip onu dışarı götürdü, öyle ki o sadece birkaç hafif yarayla kurtulmuştu; ve artçılar birkaç gün boyunca uzadıkça, hipodromda açık havada yaşadı.”

Depremde imparatorluk çevresinin üyeleri de dahil olmak üzere birçok asker öldü. En önde gelen kurbanlardan biri, konsül Marcus Pedo Vergilianus’du. Bu olay sırasında veya sonrasında toplamda 260.000 kişinin öldüğü söyleniyor ancak bu sayının abartı olduğu düşünülüyor. Sonrasında ise Antioch’un nüfusunun çok düşerek ve şehrin birçok bölümünün terk edildiği belirtiliyor.

Felaketten kısa bir süre sonra Traianus şehri onarmaya başladı. Daphne’nin kaynakları ile Antioch arasında uzanan 6 km uzunluğundaki su kemeri ciddi şekilde hasar gördüğü için Traianus yeni bir su kemeri inşa etmeye başladı veya daha önce inşa ettiği mevcut bir su kemerini onardı. Traianus projeyi bitirecek kadar yaşamadığı için su kemeri üzerindeki çalışmalar Hadrianus tarafından tamamlandı.

Depremden bir yıl sekiz ay sonra, 11 Ağustos MS 117’de Hadrianus, Antioch’daki ordu tarafından imparator ilan edildi. Roma’ya ulaşmak için yola çıktığı 117 Eylül’e kadar şehirde kaldı.

National Geographic. Rick Gore. 2 Aralık 2009.

followinghadrian.com. 13 Aralık 2015.

Imperiumromanum.pl. 14 Eylül 2020.

Cassius Dio, Roman History.