Şempanzelerin Yüzleri, Aile İlişkilerini Açığa Çıkarıyor

Araştırmacılar, vahşi şempanzelerin bazılarının arasındaki akrabalığın, diğerlerine göre daha kolay fark edilebildiğini ortaya çıkardı.

Araştırmacılar, vahşi şempanzelerin fiziksel olarak aile üyelerine benzeme eğiliminde olmakla kalmayıp aynı zamanda bazılarının arasındaki akrabalığın diğerlerine göre daha kolay fark edilebildiğini ortaya çıkardı.

Ebeveynler ile çocuklar veya kardeşler arasındaki yüz benzerliği birçok insan ailesinde kolaylıkla fark edilebiliyor. Fakat aynı durumun diğer primatlarda da geçerli olup olmadığı şimdiye dek açıklığa kavuşturulmamıştı.

Journal of Comparative Psychology adlı dergide yayımlanan yeni çalışma; Kent Üniversitesi, Budongo Koruma Alanı İstasyonu, Fransa Ulusal Doğa Tarihi Müzesi, Sorbonne Üniversitesi, Oxford Üniversitesi, Harvard Üniversitesi, Neuchatel Üniversitesi ve Max Planck Enstitüsünden uluslararası bir grup ile birlikte St. Andrews Üniversitesinden araştırmacılar liderliğinde yürütüldü.

(İlgili: Vahşi Şempanzelerde Cüzzam Hastalığına Rastlandı)

St. Andrews Üniversitesi Psikoloji ve Nörobilim Fakültesinden Dr. Catherine Hobaiter, araştırma konusu hakkında şunları söylüyor: “Maalesef birbirlerini ayırt edip edemediklerini şempanzelerin ta kendisine soramıyoruz. Fakat insanların bu tür akrabalıkları fark etmek konusunda iyi olduklarını biliyoruz; biz bunu yapabildiğimize göre şempanzelerin de yapabildiğini düşünüyoruz.”

“Tam anlamıyla emin olmak için birçok veriye ihtiyacımız vardı. Bu nedenle topluluk kaynaklı yeterince büyük bir veri kümesi elde edebilmek amacıyla insanların kitlesel bilimin bir parçası olarak oynayabilecekleri çevrim içi bir oyun oluşturduk. Şansımıza insanlar şempanzelerin fotoğraflarına bakmayı gerçekten çok sevdi; öyle ki çevrimiçi oyuna 180 vahşi şempanzenin fotoğrafını eşleştirmek konusundaki becerilerini test etmek isteyen 5.000’den fazla insan katıldı. Katılımcılar; anne, baba veya üvey kardeşlerin kim olduğunu tespit etmek zorundaydılar.”

Kent Üniversitesinden baş araştırmacı Hella Péter ise şöyle devam ediyor: “Biz insanlar, erken yaşlarımızdan itibaren akrabalarımıza, özellikle ebeveynlerimize, büyük bir benzerlik gösteriyoruz. Bu özelliğin evrimsel zaman çizgisinde bize en yakın tür olan şempanzelerde de var olup olmadığını merak ettik. Onlar da tıpkı bizim gibi uzun çocukluk döneminde bebeklerin çok fazla bakıma ihtiyaç duyduğu sosyal, uzun ömre sahip bir tür.”

“Akrabalıklarının açık ve net olması halinde insan ve şempanze yavruları akrabalarının değerli desteğini kazanabilir. Fakat aynı zamanda bizim türümüz içinde de biyolojik aile farklılığının nasıl görüneceği üzerinde farklı baskılar uygulayan önemli farklılıklar var.”

“Şempanzelerde baba bakımı çok azdır ve bebekler babalarının ya da kardeşlerinden bazılarının kim olduğunu bilmeyebilir; bu yüzden bazı durumlarda bilhassa bazı akrabalıkları ayırt edebilmek çok faydalı olabilir.”

Çalışma, insanların şempanzeler arasındaki aile ilişkilerini tespit edebildiğini gösterse de doğru tespit oranı yalnızca %30’du. Fakat araştırmacılar daha derin araştırmalara başlayınca tablo daha da netleşti. Şempanzeler yaşlandıkça aile ilişkilerini tespit etmek çok daha kolaylaşıyordu: Öldürülme riski altındaki çok genç yavruların doğru şekilde eşleştirilmesi daha zordu fakat bu yavrular yaş aldıkça aile üyelerine benzemeye başlıyordu.

Yetişkin şempanze ailesi çiftleri, ayırt edilmesi en kolay olanlardı; bu durum, bu yaşta aile üyelerini potansiyel destekçiler olarak tanımayı ve soy içi üremeden kaçınmayı sağlayabilir. İlginç bir şekilde aileler arasında farklılıklar varmış gibi görünüyor; birkaç aile, ayırt edilmelerini kolaylaştıran fazlasıyla karakteristik özellikler bandırıyor.

Hella, “Vahşi şempanzelerle çalışırken çoğu zaman annelerinin yanında büyüdüklerini görmeden veya DNA analizi yapmadan kimin kim ile akraba olduğunu bilemiyoruz. Bir kulak veya bir kaş kıvrımı potansiyel babanınkine benziyor veya birkaç genç şempanzede görülüyor olabilir fakat bu gerçek bir kanıt teşkil etmez. Bununla birlikte bu hayvanlardan bazıları gerçekten de çok karakteristik özelliklere sahip; bu, kardeşler veya babalar ile yavruların neredeyse tıpatıp benzediği anlamına geliyor.” diyor.

Çalışma, yaşın artmasının akrabalık teşhisini kolaylaştırdığını gösterse de erkek şempanzelerin ebeveynleri veya kardeşleri ile eşleştirilmelerinin biraz daha zor olduğunu fakat genel anlamda ebeveynler -özellikle de babalar- ile çocuklarının eşleştirilmelerinin çok kolay olduğunu açığa çıkardı.

Hella, “Şempanzeler büyürken anneleri ile çok fazla vakit geçirdikleri için anne-yavru ilişkisi tüm topluluk üyeleri için fazlasıyla açıktır. Fakat diğer yandan babalık, belirsizdir. Genç şempanzeler söz konusu olduğunda babalık sinyali vermek biraz riskli olabilir fakat büyüdükleri ve sosyal hiyerarşiye dahil oldukları zaman bu durum müttefik arayışında olan genç erkekler için faydalı olabilir; aynı durum genç dişilerin akraba şempanzelerle çiftleşme riskini de azaltmış olur.” diye açıklıyor.

Dr. Hobaiter, “Asıl önemli sorulardan biri şu: Şempanzeler neye benzediklerini biliyorlar mı? Ormanda hiç ayna yok. Fakat diğer aile üyelerinde ailevi bir benzerlik görebiliyorlarsa bu, kendilerinin neye benzediğini bilmeseler de karşılarındakinin akrabaları olduğunu anlamalarını sağlayabilir. Tabii bunlardan hiçbirinin bilinçli birer karar olduğu söylenemez. Örneğin bir şempanzenin diğer şempanzeye bakıp ‘Sanırım bu benim ikinci kuzenim.’ dediğini düşünmüyoruz.” diyor.

Bazı ailelerdeki ailevi benzerlik gücü fazlasıyla etkileyici olsa da diğer ailelerde pek de öyle değil. Araştırmacılar, tıpkı insanlar gibi şempanzelerin de birçok farklı aile ve arkadaş türüne sahip olduğunun altını çiziyor.

Dr. Hobaiter şunları ekliyor: “Şempanzeler, evlat edinme de dahil olmak üzere birçok farklı aile ilişkisi türüne sahip; bu hayvanlar akraba olmadıkları bireylere yardım etmeleri ve onları desteklemeleriyle tanınıyorlar. Bu açıdan birbirlerini tanıyabiliyor olma ihtimalleri çok ilginç görünüyor fakat bu fikir, diğer bireylere yardım etmeye karar vermelerini sağlayan nedenlerden yalnızca biri de olabilir.”

University of St Andrews. 25 Kasım 2022.

Makale: Hella Péter et al. (2022). Recognition of visual kinship signals in chimpanzees (Pan troglodytes) by humans (Homo sapiens). Journal of Comparative Psychology.