Paleontologlar Bilinen İlk Dinozor ‘Göbek Deliğini’ Buldu

Paleontologlar bilinen en eski göbek deliğini keşfettiler. Boynuzlu dinozorlar Ceratopsia’nın üyesi olan bir Psittacosaurus’a ait.

Birbiriyle dövüşen dinozorları unutun. Korkunç dişleri ve pençeleri bir kenara koyun. Bilim insanları dinozorların daha yumuşak bir yanını keşfettiler: göbek deliğinin sürüngen eşdeğeri.

Bilim insanları, ilk kez, kuş olmayan bir dinozor üzerinde göbek yarası tespit ettiler. BMC Biology’de yayımlanan makale, Çin’de özellikle nadir ve iyi korunmuş bir Psittacosaurus fosilinden heyecan verici keşfi tanımlıyor.

Memeliler için göbek deliği, doğumda kopmuş bir göbek kordonunun sonucu olarak oluşur. Ancak üreme yöntemi yumurtlamak olan sürüngenler ve kuşlarda böyle bir kordon yoktur. Bir yumurtanın içinde, embriyonun karnı bir yumurta sarısı kesesine ve diğer zarlara bağlıdır. Göbek yarası, embriyo yumurtadan çıkmadan hemen önce veya yumurtadan çıkarken bu zarlardan ayrıldığında ortaya çıkar. Göbek yarası olarak bilinen bu şey, göbek deliğinin memeli olmayan şeklidir. Uluslararası bilim insanları ekibinin bu fosilde bulduğunu iddia ettiği şey tam olarak bu.

(İlgili: T. rex ve Yakın Akrabaları, Modern Kuşlar gibi Sıcakkanlıydı)

Kretase’nin başlangıcında yaşayan iki ayaklı bir dinozor olan Psittacosaurus, daha sonra aynı jeolojik dönemde Triceratops’u içerecek olan bir tür gagalı otobur olan ceratopsian’ın erken bir formuydu. Türün belki de şimdiye kadar bulunan en göz kamaştırıcı fosili, zaman içinde donmuş halde, deri ve kuyruk kıllarıyla birlikte sırt üstü yatmış durumda. Yaklaşık 130 milyon yıldır korunmuş olması nefes kesici. Ve 2002 yılında kamuoyuna duyurulmasına rağmen, yeni ve benzersiz bilgiler vermeye devam ediyor.

Makalenin ortak yazarı paleobiyolog Michael Pittman, bu özel fosili ayrıntılı olarak inceledi. Pittman ve Bilimsel Gelişim Vakfı’ndan ortak yazar Thomas G. Kaye, 2016 yılında Almanya’daki fosili Senckenberg Araştırma Enstitüsü ve Frankfurt Doğa Tarihi Müzesi’nde ziyaret edebildi. İki bilim insanı, Lazerle Uyarılmış Floresan (LSF) adı verilen bir teknikle lazerlerin yenilikçi kullanımını fosillere uyguladı. Bu tahribatsız yöntemle, fosillerde aksi halde görülemeyecek detayları ortaya çıkarmayı başardılar.

Pittman’ın tanımladığı gibi bu “ince yara izi” LSF kullanılarak bulundu. Ve ekibin derinin pullarını – desenlerini, kırışıklıklarını ve herhangi bir yara izini – mükemmel bir rahatlıkla inceleyebilmesi LSF sayesinde oldu. Ekip, deri üzerinde çalışmak için Avustralya’daki New England Üniversitesi Palaeoscience Araştırma Merkezi’nde bu konuda önemli uzmanlığa sahip dinozor paleontologu Phil Bell’e başvurdu. Bell, yeni makalenin baş yazarı.

Bell, “LSF, detayları muhteşem bir şekilde ortaya çıkarıyor. Gerçekten de hayvan ayağa kalkıp yürüyebilecekmiş gibi görünüyor. Derideki her küçük kırışıklığı ve yumruyu görebilirsiniz. Çok taze görünüyor. Beni büyüleyen şey, bu hayvanları ölü iskeletler yerine yaşayan, nefes alan varlıklar olarak hayal etmek. Onları hayata geçirmek işimin en büyük hedeflerinden biri.” diyor.

Ekip, bu hayvan üzerinde buruşuk deri kanıtı buldu, ancak göbek izinin bulunduğu karın bölgesinde bulunamadı. İyileşmiş yaralanmalar yenileyici doku ile temsil ediliyor olmalıydı; yaralı alan üzerinde pürüzsüz granülasyon dokusu ile ölçek modellerinde belirgin bir kırılma olurdu.

Pittman, “Bunun yerine, göbek pulları düzenli boyutlara, pürüzsüz kenarlara sahipti ve Psittacosaurus’un orta çizgisi boyunca düzenlenmişti. Bu, göbekteki yara izinin bir yaralanma sonucu olmadığını gösteriyor.” diyor.

Dinozorun yaşını belirlemek için çoğu zaman kemikleri tahrip edilir. Bu fosilin son derece nadir olması, araştırmacıların bu tür yıkıcı analizlerden kaçınmak istedikleri anlamına geliyordu. Böylece ekip, uyluk kemiğinin uzunluğunu diğer Psittacosaurus örneklerininkiyle karşılaştırdı ve bu özel hayvanın yaklaşık 6 veya 7 yaşında olduğunu tahmin etti. Başka bir deyişle, bu dinozor cinsel olgunluğa yaklaşıyordu.

Bugün yaşayan her sürüngen veya kuş, yetişkinlik boyunca göbek yarasını korumaz. Yazarlar, özel bir istisnanın Amerikan timsahı (Alligator mississippiensis) olduğuna dikkat çekiyor. Ek olarak, bazı yara izleri, kötü koşullarda yetiştirilen kuşlarda veya timsahlarda yolk kesesi enfeksiyonlarının bir sonucudur. Tüm bu değişkenlerle, tüm dinozorların – hatta tüm Psittacosaurus’ların – göbek yarasına sahip olacağı kesin değil.

Pittman, kendisinin ve Kaye’in “2016’da Psittacosaurus örneğinden büyük bir LSF verisi kütüphanesini nasıl topladıklarını” ve bu kütüphaneyi hâlâ araştırıp incelediklerini anlatıyor. “Bu, o yıl, bir dinozorda ilk kez tanımlanan, gözlemlenen bir gölgeleme kamuflaj deseni üzerine bir makaleye yol açtı. Görüntülerimiz deri hakkında çok fazla ek bilgi sağladığı için LSF verilerini daha fazla analiz etmeyi planladık. Şu anda Psittacosaurus’un derisinin ayrıntılı bir tanımını tamamlıyoruz. Bu, fosilin her santimetre karesine bakmamızı gerektirdi. Ve bu göbek yarası keşfi böyle gerçekleşti.”

Korunmuş deriye bu kadar detaylı bakmak Bell’in uzmanlık alanıydı. Bell, çok az bilim insanının fosil derisine odaklandığını ve bu nedenle bunun herhangi bir araştırmayı heyecan verici keşiflere yatkın hale getirdiğini söylüyor. Ayrıca, halkla konuşurken, fosil derisinin var olduğunu duyduklarında genellikle şaşırdıklarını söylüyor. Paleontolojide bile, en önemli odağın kemikler üzerinde olmaya devam ettiğini belirtiyor.

Bell, Psittacosaurus fosili için “Bu kesinlikle çarpıcı bir örnek. Ve halka duyurulmasından 20 yıl sonra bile hâlâ sürprizler yaşatıyor olması olağanüstü ve bunun nedeni bu yeni görüntüleme tekniklerinin geliştirilmesi.” diyor.

Bu sürprizler -şimdiye kadar edindiğimiz bilgiler- fosil özel ellerde kalsaydı mümkün olmayacaktı. Bu muhteşem Psittacosaurus örneğinin tartışmalı bir tarihi var. Senckenberg tarafından satın alınmadan önce bir özel koleksiyoncudan diğerine geçtiği için kesin kaynağı bilinmiyor. O zaman, şimdi olduğu gibi, fosilin Çin’e geri gönderilmesini umanlar var. Makalelerinin sonunda yazarlar şunları yazıyor: “Bu örneğin yasal mülkiyeti hakkında devam eden tartışmalar var ve onu Çin’e geri gönderme çabaları başarılı olmadı. Avustralyalı, Belçikalı, İngiliz, Çinli ve Amerikalı üyelerden oluşan uluslararası ekibimiz, devam eden bu tartışmaya dostane bir çözüm bulmayı umuyor ve destekliyor. Numunenin, özel ellere satılmasını önlemek ve bilimsel çalışma için kullanılabilirliğini sağlamak için Senckenberg Müzesi tarafından alındığını belirtmenin önemli olduğunu düşünüyoruz.”

Gizmodo. 9 Haziran 2022.

Makale: Bell, P.R., Hendrickx, C., Pittman, M. et al. (2022). Oldest preserved umbilical scar reveals dinosaurs had ‘belly buttons’. BMC Biol 20, 132.