Kraliçe Kubaba: Tarihte Bilinen İlk Kadın Hükümdar

Yaklaşık 4.500 yıl önce, bir kadın iktidara geldi ve eski Mezopotamya’nın en büyük uygarlıklarından birine tek başına hükmetti.

Sümer Kral Listesi şaşırtıcı olmayan bir şekilde erkeklerin isimleriyle dolu: Alulim, Hadanish ve Zizi. Ancak dünyanın bilinen ilk uygarlığı, erkek hükümdarlarının yanı sıra, bilinen ilk kadın hükümdarı da ortaya çıkardı: Mezopotamya’daki Kish antik kentinde bira üreten ve satan Kubaba.

Güçlü antik kadınların hikayesi genellikle Sobekneferu, Hatşepsut ve Kleopatra’nın firavun olarak hüküm sürdüğü Mısır’a odaklanır. Ancak Kubaba, Sümer tahtına hepsinden çok önce, muhtemelen MÖ 2.400 civarında yükseldi.

Daha açık olmak gerekirse, o gerçek bir hükümdardı – basitçe hükümdarın karısı olan bir kraliçe eşinden ziyade, kendi başına hüküm süren bir kraliçeydi. Kral Listesi ondan eresh (kraliçe eşi) olarak değil, lugal (kral) olarak bahseder. Bu unvanı taşıyan tek kadın kendisidir.

(İlgili: Sümerler Hakkında Bilmiyor Olabileceğiniz 9 Gerçek)

Onun hakkında bildiğimiz az şey, tarih ve efsane arasındaki çizginin sık sık karıştığı bir hükümdarlar listesinden geliyor. Örneğin bu listede Enmen-lu-ana’nın 43.200 yıl hüküm sürdüğü iddia ediliyor. Kubaba’nın saltanatı bu listede daha makul, ancak yine de Sümer’in başında beklenmedik bir şekilde 100 yıl geçirdiği belirtiliyor.

Kubaba’nın Mirası

Kubaba’nın epiteti çoğundan daha uzun, bu da eski yazıcıların onu özellikle dikkate değer bulduğunu gösteriyor. Adının yanında “Kiş’in temellerini sağlamlaştıran kadın meyhaneci” yazıyor.

Sümer geleneğinde krallık kalıcı bir başkente bağlı değildi. Başkent, tanrılar tarafından bir şehre bahşedilen ve daha sonra, onların zevkine göre, birkaç nesil sonra başka bir yere aktarılan yerdi.

Üçüncü Kiş Hanedanı’nın tek üyesi olan Kubaba’dan önce, krallık Mari’de bir yüzyıldan fazla bir süre kaldı. Kubaba’dan sonra Akshak’a taşındı. Ancak Kish, Kubaba’nın oğlu Puzer-Suen ve torunu Ur-Zababa ile bir kez daha öne çıktı. Bu kişiler, şehrin dördüncü ve son hanedanında ilk iki hükümdar olarak hizmet etti. (Ancak, Kral Listesinin bazı versiyonları, Kubaba ve onun soyundan gelenler arasına giren bir Akshak Hanedanı göstermez.)

Kubaba Nasıl İktidara Geldi?

Bir kaynak, belirsiz bir şekilde, Kubaba’nın tahtı “ele geçirdiğini” iddia ediyor. Onun iktidara yükselişinin daha ayrıntılı bir açıklaması, Kanadalı Asurolog Albert Kirk Grayson’ın sözleriyle, uygun bir tarih olmayan ve bariz bir propaganda parçası olan Weidner Chronicle’dan geliyor. Grayson, “Anlatının bütün amacı, tanrı Marduk’u ihmal eden veya aşağılayan ya da Esagil tapınağına balık adak sunmayan yöneticilerin mutsuz bir sona sahip olduğunu göstermektir.” diyor.

Metne göre, Kubaba bir balıkçıyı besler ve avını Esagila’ya adak adaması için onu ikna eder. Marduk’un cevaben iyiliği şaşırtıcı değildi: “Öyle olsun” dedi tanrı ve “tüm dünyanın egemenliğini meyhaneci Kubaba’ya emanet etti.” Evet – dünya hakimiyeti için yaptığı kampanya harcamaları bir somun ekmek ve biraz su kadardı.

Tesadüfen, ekmek ve su (Sümer birasının bileşenleri) onun hükümdarlık öncesi hayatının da temeliydi. Kubaba’nın alt sınıf bira üreticisinden elit kraliçeye giden yolunu bir fakirlikten zenginliğe bir masal olarak hayal etmek cezbedici, ancak kadın meyhane sahipleri yaygın ve saygındı. Hatta bazen soyluların arasındaydılar.

Teolog Carole R. Fontaine, “Sümer halkının birayı tanrıların bir hediyesi olarak sevdiğini düşünürsek, onu ilahi çağrışımlara sahip başarılı bir iş kadını olarak düşünmek daha doğru olabilir.” diyor.

Onu hüküm sürmeye uygun kılan şey, onu Sümer kadınları arasında da benzersiz kıldı. 1.000 yıldan fazla süren bir imparatorlukta, erkeksiz hüküm süren tek kraliçeydi. Ancak görünüşe göre sonraki nesiller, toplumsal cinsiyet rollerinin bu ihlalini, onu erkeksi ve dişinin diğer sözde anormal karışımlarıyla ilişkilendirerek reddettiler. İnterseks bir çocuğun doğumu, “ülkeyi yöneten Ku-Bau’nun alametleri”nin habercisi oldu ve bunun sonucunda “kralın ülkesi ıssız kalacak”. Assurolog Rivkah Harris’in yazdığı gibi, “tahtta oturmak bir kadına yakışmayan bir davranıştı, tıpkı sakallı bir kadının doğal olmayan bir fenomen olması gibi.”

Zamanla, insan Kubaba hafızadan silindi ve ilahi çağrışımlar öncelik kazandı. Görünüşe göre, sonraki bin yılda, Hitit döneminde Suriye’nin Karkamış kentinin koruyucusu olarak tanrılaştırıldı. Bununla birlikte, ilah ve tarihsel kişi arasındaki ilişki belirsiz, çünkü özellikle “Baba” bir Sümer tanrısının adıydı ve arkeolog William F. Albright’a göre “ku” ön eki “kutsal” anlamına geliyordu.

Eğer Hitit Tanrıçası gerçek hayattaki kraliçeden geliyorsa, mirası Sümer’in ve hatta Hititlerin çöküşünden bile daha uzun sürdü. Kubaba, Greko-Roma Kibele’ye evrildikten sonra, bu “tanrıların büyük annesi”, ölümünden 3.000 yıl sonra bile hâlâ bir külte sahipti.

Discover Magazine. 23 Şubat 2021.