Modern Küreselleşmenin Kökeni Eski Ticaret Ağlarına Dayanıyor

Birçok insan küreselleşmeyi modern bir olgu olarak düşünüyor ve koronavirüsün hızlı bir şekilde yayılmasını doğrudan küreselleşmeye bağlıyor.

Fakat küreselleşme yeni bir olgu değil. Arkeolojik araştırmalar bunun antik çağda başladığını gösteriyor.

Lüks tüketicilik ve küresel birleştirme aracı olan küresel ekonomi, Avrupa, Afrika ve Asya’yı en az 5.000 yıl önce birbirine bağladı ve 2.000 yıl önce de yaygındı.

Son on yılda, eski ticaret limanlarında yapılan arkeolojik kazılar, antik dünyada gelişen deniz ve kara ticaretinin zengin ağlarını ortaya çıkardı.

(Tarih Öncesi Gıda Küreselleşmesi Üç Bin Yıla Yayıldı)

Son keşifler, yapılan mimari çalışmalar, kazılarda çıkarılan ticari mallar ve insan aktivitesiyle ilişkili (tohumlar, polen veya çeşitli tortular gibi) organik kanıtlar olan “ekofaktörler” yoluyla, küresel ekonomi ve uluslararası bağlantı anlayışımıza meydan okuyor.

Ticari limanlar ve merkezler, Güney Asya’daki İndus Vadisi medeniyetini, yaklaşık 4.500 yıl önce Mezopotamya’nın güney kapısı olan antik Dilmun (bugünkü Bahreyn) medeniyetiyle ilişkilendiriyor.

Roma ve Han imparatorlukları ve bu imparatorluklar arasında yaşayan tüm topluluklar, küreselleşen dünyamızın habercisi olarak, yaklaşık 2.000 yıl önce Hint Okyanusu’ndaki karakollar aracılığıyla birbirlerine doğrudan bağlantılıydı.

Ticari Mallar ve Egzotik Lüksler

Mısır’ın güney Kızıldeniz kıyısında yaklaşık 2.000 nüfuslu küçük bir Roma şehri olan Berenike, önemli uluslararası ticaret merkezlerinden biriydi. Şehir, Afrika savaş fillerinin Mısır’a getirilmesi için Firavun II. Ptolemy tarafından kuruluşundan itibaren 800 yıldan fazla bir süredir faaliyet gösteriyordu.

Bu şehir, MS 1. Yüzyılda yazılmış eski bir tüccar rehberi olan Periplus Maris Erythraei’nin (Kızıl Deniz’in Çevresini Dolaşmak) başlangıç noktalarından biriydi. Muson rüzgarlarının en kuzey ucunda stratejik bir konuma sahip olan Berenike, Hint Okyanusu’nun ötesinden deve karavanlarıyla mal alıyor ve bunları çöl yolları üzerinden Nil’e taşıyordu. Mallar, Nil’deki Coptos limanından İskenderiye’ye ve ardından Akdeniz’i geçen nehir gemilerine yükleniyordu.

Berenike’de yapılan kazılarda bulunan organik kalıntılarda yaygın ticari mallar ve egzotik lüksler ortaya çıktı. Bunlar, İspanya ve İngiltere’ye kadar kuzey ve batı ve Güney Arabistan, Sahra altı Afrika ve Sri Lanka’ya kadar uzak güney ve doğudaki bağlantıları doğruluyor. Dolaylı olarak, bu bağlantı noktaları Vietnam, Tayland ve doğu Java ile de bağlantı sağlıyor.

Jüstinyen Vebası nedeniyle Berenike’nin MS 6. yüzyıldan itibaren kullanılmadığına inanılıyor.

Birbirine Bağlı Bir Dünya

İnsanlar Taş Devri’nden beri denizcilikle uğraşıyorlar. Zamanla gemi yapımı ve nagivasyon teknolojileri geliştiriyorlar. 2.000 yıldan uzun bir süre önce Hint, Arap ve Romalı denizciler muson rotalarında ustalaştılar.

Kızıldeniz rüzgar modellerini ve Hint okyanusu musonlarını anlayarak, kıyı şeridinde zaman kaybetmeden, Güney Asya’ya yolculuk yapılabilir.

(Antik Küresel Soğumaya Yol Açan Gizemli Yanardağ Bulundu)

15. yüzyılın sonlarında ve 16. Yüzyılın başlarında, Kristof Kolomb, Vasco de Gama ve Ferdinand Magellan gibi kaşifler, neredeyse tek bir amaç için yolculuğa çıktılar: egzotik baharatları ele geçirmek. Bu “Keşif Çağı”, uzak mesafeli ticaretin kıtalar arasında köprü kurmasından çok sonra geldi.

Temmuz 1497’de De Gama, Lizbon’dan ayrıldı ve Nisan ayında Kenya’nın Malindi limanına ulaştı. Orada, muson rotasını Hindistan’ın Kozhikode limanına kusursuz bir şekilde yönlendiren, Arap matematikçi Ahmed Ibn Macid’i yanına aldı.

Afrika’nın etrafını dolaştıktan ve 23 günlük açık deniz yolculuğunun ardından da Gama ve Ibn Macid, bir yıldan kısa bir yolculukla Malabar Sahiline ulaştı.

Roma döneminde de benzer yolculuklar bir yıldan biraz daha kısa sürüyordu: Roma’dan İskenderiye’ye deniz yoluyla, İskenderiye’den Coptos’a nehir yoluyla, Coptos’tan Kızıldeniz limanına kervanla ve deniz yoluyla da Hindistan’a varan bir rota izleniyordu. Muson rüzgarlarına bağlı olarak, Romalı tüccarlar bu yolculuğa her iki yönde yılda yalnızca bir kez gidebiliyordu.

18. ve 19. yüzyılın başlarında, gemi imalatındaki gelişmeler ve Süveyş Kanalı’nın açılması, İngiltere’den Hindistan’a olan yolculuğu dört ile altı aya kadar indirdi ve tüm yıl boyunca her iki yönde de yapılabilir hale geldi. Günümüzde Süveyş Kanalı’ndan yılda 20.000’den fazla geçiş yapılıyor.

Bugün, güçlü modern kargo gemileri ile aynı rota 20 gün sürüyor. Londra’dan Mumbai’ye dokuz saatte uçulabiliyor.

COVID-19’un benzeri görülmemiş bir hızla yayılması, küreselleşmiş antik dünyanın bıraktığı birçok mirasından sadece biridir.

Uluslararasılaşmış Eski Dünya

Sınırların kapanması ve seyahat kısıtlamaları yaygın olarak devam etmesiyle, çoğu insan “modern” küreselleşmeyi sorguluyor, ancak uzak mesafeli ticaret ve değişim ağları dünyayı Bronz Çağı’ndan (MÖ 3300-1200) beri birbirine bağlıyor.

Devam eden arkeolojik araştırmalar, kültürler arası değişim, göçmenler ve sürgünlerin anlatıları, küresel ve yerel dinler, zorunlu ve gönüllü göçün yanı sıra, daha geniş bir tarihsel çerçeve içinde adaptasyon ve asimilasyon kalıpları hakkında modern tartışmalar gibi insan hareketliliğiyle ilgili önemli anlatıların şekillendirilmesine yardımcı oluyor.

Siyasi bölünmüşlüğün arttığı dünyada, antik dünyanın, tüm eksiklikleriyle birlikte, açık, hoşgörülü ve çok ırklı olduğunu hatırlamak önemlidir. Antik dünya, bugünün dünyasından o kadar da farklı değildi.

The Conversation. Anna M. Kotarba-Morley. 5 Mayıs 2020.