Aziz Neophytos Bazilikası: İznik Gölü’nde Tesadüfen Bulunan Bazilika

2014 yılında, Bursa Büyükşehir Belediyesi’nin, tarih boyunca Bitinya, Roma, Selçuklu ve Osmanlı gibi birçok medeniyete ev sahipliği yapan İznik’te başlattığı “Tarihi Kültürel Mirası Tespit ve Havadan Fotoğraflama Çalışmaları” sırasında tesadüfen tespit edilen bazilika, bulunduğu günden beri adından sık sık söz ettirmeye devam ediyor.

Her ne kadar bölge halkı tarafından bilindiği iddia edilse de, İznik Gölü’nün sadece 20 metre kadar açığında ve 2 metre derinlikte bulunan dev bazilikanın, bugüne kadar fark edilememesi ise oldukça ilginç.

İlk olarak, Amerikan Arkeoloji Enstitüsü Tarafından 2014 yılının en önemli on keşfi arasında gösterilen ve günümüzden 1600 yıl öncesine tarihlenen bazilikanın birçok mimari ögesi bozulmadan günümüze kadar ulaşmayı başarabilmiş.

Gerekli düzenlemeler ve çalışmalar yapıldığı takdirde taban mozaiği gibi daha birçok görkemli eserin de günyüzüne çıkması bekleniyor. 740 yılında büyük bir depremle sular altında kalan, mimari plan olarak İstanbul Ayasofya ve Selçuk St Jean Bazilikasına benzeyen Roma Dönemi bazilikasının, şimdilerde bir sualtı arkeoloji müzesine dönüştürülmesi planlanıyor.

Amerikan Arkeoloji Enstitüsü, bu bazilikayı 2014 Yılının En Önemli Keşifleri arasında gösterdiği sayısında, burayı sualtı arkeoloji müzesi olarak düzenleme önerisi getirmişti.

Aziz Neophytos Adına Yapıldı

Roma İmparatorluğu’nda 313 yılında Milano Fermanı ile Hıristiyanlık serbest bırakıldı. Fakat fermandan önce, yani Hıristiyanlığın yasak olduğu yıllarda henüz 16 yaşında Aziz olan Neophytos, Romalı bir asker tarafından İznik Gölü kıyısında öldürüldü.

Antik kaynaklara göre, Milano Fermanı’nın çıkmasından sonra Aziz Neophytos’un sevenleri, onun adına İznik Gölü’nün yakınında bir bu bazilikayı inşa etti.

Antik kaynaklarda, Aziz Neophytos’un anısına kentin hemen dışında kalan gölün kıyısında bir kilise inşa edildiği söyleniyor. Ayrıca 8. Yüzyılda Aziz Neophytos’un naaşının, yine İznik’te bulunan Koimesis Kilisesi’ne taşındığı biliniyordu. Fakat inşa edilen bu kilisenin nerede olduğu ve Aziz Neophytos’un naaşının neden taşındığını kimse bilmiyordu.

Bazilika, 740 yılındaki depremle gölün derinliklerine gömülerek unutulmuştu. İznik’te, Tarihi Kültürel Mirası Tespit ve Havadan Fotoğraflama Çalışmaları sırasında tesadüfen bulunan bazilika, tüm bu soruları yanıtlamış gibi gözüküyor.

Hava fotoğraflarıyla tespit edilen bazilikanın, antik kaynaklarda geçen fakat yeri bilinmeyen Aziz Neophytos adına inşa edilen bazilika olması oldukça muhtemel.

Bazilikanın içinde bulunan bir mezarın kapağının açık olması da naaşın daha önceden taşındığı bilgisini doğrular nitelikte. Kilisenin Aziz Neophytos’un kaynaklarca belirtilen şehit edildiği 21 Ocak tarihine denk gelen günlerde keşfi ise ilginç bir anektod olarak belirtilebilir.

Aziz Neophytos Bazilikası Sualtı Arkeoloji Müzesi Oluyor

Sular altına gömüldüğü depremle beraber unutulan Aziz Neophytos Bazilikası’nın, bu sefer turizm amacıyla tekrar kullanıma açılması için hazırlıklar yapılmaya başlandı. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın da onay verdiği proje, Bursa Büyükşehir Belediyesi tarafından yürütülecek. Orcan Gemi Kurtarma ve Deniz İnşaat ile Geomarine Kara ve Deniz Araştırma Şirketi ise gerekli hazırlıklar için incelemeler yapıyor.

Bazilikanın etrafında başka arkeolojik kalıntıların olup olmadığını anlayabilmek için ön çalışmalar başladı bile. Daha sonraki adımda ise bazilikanın olduğu bölgenin sismik değerleri ve batimetresini ölçerek rölevesi ortaya çıkarılacak. Derinlik haritası ortaya çıkarıldıktan sonra bir kaç gün sürecek olan yüzey taramasında sonar ölçümlemeleri yapılacak. Bölgede başka arkeolojik kalıntıların olabilme ihtimaline karşın geniş çaplı taramalar yapılacak.

Bazilikanın, sualtı arkeoloji müzesine dönüştürüldükten sonra, İznik ile birlikte Bursa’nın kültür ve dinler tarihi açısından oldukça önemli bir merkezi olacağına inanılıyor.