Amazon Ormanında Sömürge Öncesi İnsan Müdahalesi Görüldü

Yapılan araştırma, sömürge öncesi popülasyonların Amazon’da önemli izler bıraktığını ve orman yapısının değişmesine katkıda bulunduğunu gösteriyor.

Bilim insanları, toplumsal ve demografik değişimlerin orman bozulmaları üzerindeki etkilerini ve neotropik bir ağaç türündeki büyüme dinamiklerini araştırmak için dendrokronoloji ve tarihi araştırmayı bir araya getirdi.

Amazon Araştırmaları Ulusal Enstitüsü’nden bilim insanlarının ve Max Planck Enstitisü’nün İnsanlık Tarihi Bilimi bölümünden araştırmacılarla yürütülen çalışmada, insan nüfusu ve  bu nüfusun yönetimi ile ilgili uygulamaların yağmur ormanlarının ehlileştirilmesi üzerindeki etkisi gösteriliyor.

(Gizemli Amazon Jeoglifleri İnsanların Büyük Etkisini Gösteriyor)

Araştırmacılar, zarar vermeyen bir örnekleme yöntemi kullanarak, Brezilya fıstığı ağacının ortasından soyulan kabuklardan örnekler topladı ve 67 ağacın içinden aldığı ağaç halkası verilerini karşılaştırdı. Bu çalışma, ağaçların büyümesi üzerindeki insan etkisini 400 yıl kadar önceye, Brezilya bölgesindeki sömürge öncesi dönemlere kadar genişleten ilk çalışma olma özelliğini taşıyor.

Aynı zamanda bu çalışma, sömürge öncesi popülasyonların Amazon’da önemli izler bıraktığını ve zaman içinde orman yapısının ve kaynaklarının değişmesine katkıda bulunduğu olgusunu da güçlendiriyor.

Ehlileştirilmiş Amazon

Yakın zamanlara dek sıklıkla Amazon Havzası’ndaki ormanların “saflığını korumuş” olduğu ya da alanın, 16. yüzyılda Avrupalı kâşiflerin gelişinden sadece küçük ölçekte bir insan iskanı gördüğü ve kullanıldığı iddia ediliyordu.

(Guatemala Ormanının Altında Maya ‘Megalopolis’i Ortaya Çıktı)

Ancak son arkeobotanik, arkeolojik, paleoçevre ve ekolojik araştırmalar; Kolomb öncesi toplumlar tarafından bitkilerin evcilleştirilmesi, dağılışı, orman yönetimi ve peyzaj değişimleri ile ilgili geniş çapta ve farklı çeşitlilikteki kanıtlara dikkat çekiyor.

Bununla birlikte; tropik ormanlardaki insan yönetimi, küreselleşmiş sanayi toplumlarının yükselişiyle birlikte sert bir değişime uğradı. Günümüzde Amazon ormanlarında alana hakim durumda ekonomik açıdan önemli çok sayıda ağaç bulunuyor ve bunların bazıları bir ehlileştirilme sürecinden geçiriliyor. Bu nedenle; Amazon ormanlarında şahit olduğumuz son yüzyıldaki orman yönetimindeki değişikliklerin anlaşılması, tehdit altındaki bu ekosistemlerle devam eden insan etkileşimi için önemli etkilere sahip durumda.

“Bu çalışmanın sonuçları, Brezilya fındığı ağacının büyümesinin buradaki insan iskanı yoğunluğunu ve yönetimini yansıttığını gösteriyor. Bununla,  Amazon ormanının bugünkü dinamik ve insana uygun hale getirilmiş doğal bir ortam olmasının yolunu açan önemli etkileşimlere bir adım daha yaklaşmış oluyoruz.” diyor araştırmanın baş yazarı Victor Caetano Andrade.

Halkalara kaydedilmiş bir tarih

Son zamanlarda, dendroekolojik çalışmalar tropik ormanlarda çevrede değişikliklerin araştırılması için umut verici bir yol olarak ortaya çıkıyor. Bu çalışmalarda, Brezilya fındığı ağacı örneğinde olduğu gibi,  bazı ağaç türlerinde yıllık oluşan halkalar yaşları ve yıllık büyümeleri hakkında bilgi edinmek için değerlendiriliyor. Bir ağacın halkalarında görülebilen ağaç büyümesindeki oluşum şekilleri ve ani değişiklikler, geçmiş yerel çevre koşullarına dair bir öngörü sağlıyor.

Mevcut çalışmada araştırmacılar, yerel olarak castanhais olarak bilinen, yüksek miktarda Brezilya fındığı ağacı yoğunluğuna sahip olan, Manaus yakınlarındaki Orta Amazon Bölgesi’nde çalıştılar. Ağacın ortasındaki kabuklardan çıkarılan örneklerin tahribatsız örneklemesi yoluyla 67 ağaçtan elde edilen halkalar ile son 400 yıl içinde bölgede gerçekleşen politik, ekonomik değişiklikler ve insan nüfusu değişiklikleriyle ilgili mevcut tarihsel bilgileri karşılaştırdılar.

Yerli ve Sömürge dönemi: Orman ile yaşamda değişim

Ağaç halkaları hakkındaki yorumlamalarına dayanarak araştırmacılar, bu fındık ağaçlarının yaşam öykülerini ve sömürgecilik öncesi ve sonrası insan orman yönetimi ile nasıl ilişki kurduğunu gösteren bir resim çizebildiler.

Amazon ormanlarındaki ağaçların yönetimi; genellikle alt bitki örtüsünün temizlenmesi, orman gölgeliklerinin açılması, ağaçlık bağ bitkilerinin kesilmesi ve bireylerin aktif koruması gibi uygulamaları içeriyor. Araştırmacılar, bu uygulamaların kanıtlarını ağaç halkalarında bulmayı umarak bu araştırmayı üstlendi.

Bölgede Portekiz sömürge yönetiminin kurulup 18. yüzyılın başlarında kendi popülasyonlarının çöküşüne şahit olmaları ve yeni bir post kolonyal toplumun oluşumunu izleyen süreçten önce buraya yerleşmiş olan Mura  yerli halkı hakkında tarihi bilgiler topladılar.

Yerli nüfusun azalması ile sömürge sonrası bir siyasi merkezin (Manaus şehri) genişlemesi arasındaki geçiş döneminde insan nüfusu düşüktü ve bu, bölgede yeni ağaçların olmadığı bir döneme denk geliyordu.

Ağaçların oluşturulması ile ilgili aradaki bu boşluk, diğer Kolomb öncesi toplumlarda olduğu gibi, popülasyonun çökmesinden dolayı yerel yönetim uygulamalarında bir kesinti olduğu fikrini akla getiriyor. Mevcut ağaçların büyüme oranlarındaki değişikliklerle de ilgili olarak, yeniden ağaçlar oluşturulmasının bir sonraki dönemi; 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyıldaki modern orman sömürüsüne kayma şeklinde bir eksende gerçekleşiyor.

Avrupalı sömürgecilerin gelişi ve geçmiş yüzyıllar boyunca endüstriyel güçlerin yükselişini izleyen dönemde orman yönetiminin nasıl değiştiğini anlamak, Amazon ormanlarında sürdürülebilir ormancılığın ve korumanın geleceği konusunda etkilere sahip bir konu.

Caetano Andrade, “Bulgularımız, Amazon ormanlarındaki ağaçların büyüme halkaları yoluyla insan-orman etkileşimi geçmişinin nasıl ortaya çıktığına ışık tutuyor. Genetik ve izotopların kullanımı da dahil olmak üzere, bu ağaçların gelecekteki disiplinlerarası analizi, sömürge öncesi dönemde ve sömürge döneminde ve insan eylemlerinin endüstriyel çağında insanlarca yapılan orman yönetiminin dünyanın bu kısımlarında nasıl değiştiği hakkında ve bu alanları koruma adına yapılacak potansiyel çıkarımlar üzerine daha detaylı araştırmalar sağlamalı.” diyor.

Phys. 3 Nisan 2019.

Makale: Andrade, V. L. C., Flores, B. M., Levis, C., Clement, C. R., Roberts, P., & Schöngart, J. (2019). Growth rings of Brazil nut trees (Bertholletia excelsa) as a living record of historical human disturbance in Central Amazonia. PloS one, 14(4), e0214128.