Yemen’deki Yazıt, Bilinmeyen Tanrının Tapınağından Bahsediyor

Yemen’de, daha önce hiç duyulmayan “Athtar Ḥarman” adında bir tanrıya adanmış kayıp bir tapınaktan bahseden 2000 yıllık bronz tablet ortaya çıkarıldı.

Saba dilinde yazılmış olan bronz yazıttaki metinde şöyle bir parça yer alıyor:

“Khawliyan’ın iki uşağı İlimata ve Khabi’at, Bana’nın sahibi olan Athtar Harman’a kurtuluşları için bir bronz tablet ile birlikte oğullarını ve O’nun ekleyeceği şeyleri sundu.”

(Muhtemelen Duymadığınız 9 Güçlü Antik Krallık)

Fransa Ulusal Bilimsel Araştırmalar Merkezi’nden Christian Robin, yazıttaki “Bana” ifadesinin tapınak için kullanılan bir isim olduğunu söylüyor ve “Bu levha Tanrı Athtar Harman’a adanmış  bir tapınaktan geliyor. Bu tanrı ve tapınağı önceden bilinmiyordu. Bazı ayrıntılar bu tapınağın (Sana’a olarak da telaffuz edilebilen, Yemen’in başkenti) Sana şehri dolaylarında olduğu yönünde bir izlenim uyandıyor.” diyor. Ayrıca Robin, bu tabletin MÖ. 1. yüzyıla tarihlendiğine inandığını da sözlerine ekliyor.

Tarihsel kayıtlar Yemen’de, 2.000 yıldan daha fazla bir süre önce gelişen bazıları tütsü ve baharat ticareti ile uğraşan bir dizi krallıktan bahsediyor. 

Colorado merkezli bir şirket olan Artemis Gallery tarafından geçenlerde yapılan bir açık artırmayla satışa sunulan bronz tablet, bünyesinde çok sayıda gizemi barındırıyor. Örneğin: Bu tanrı kim ve kayıp tapınağı nerede?  Tabletteki isimler kim? Bu tablet ABD’ye nasıl ulaştı? gibi.

Antik ipuçları

Robin’e göre metin, tapınağın Sana’dan çok uzakta olmadığına dair bir takım ipuçları sağlıyor. Saba dilinde yazılmış olan diğer bir yazıt 1909 yılında, Sana’nın kuzeydoğusunda yer alan Şibam al-Ghrias yerleşiminde keşfedilmişti ve burada yer alan bir “Bana”ya atıf yapıyordu.

Robin, bunun yanısıra,  “Khawliyan” isminin Mahram Bilqis olarak adlandırılan bir yerleşimde bulunmuş olan ve Ayfa prenslerinin adlarını sıralayan başka bir yazıtta bahsedildiğini de söylüyor. Ona göre, akademisyenler Ayfa’nın tam olarak nerede bulunduğundan emin değiller. Ancak burada yaşayan İnsanlar Sana’nın etrafındaki alanlarda yaşayan bir grup olan Fayşanit(Fayshānite)’lerdi.

Yağma endişeleri

Yemen ‘de 2011 yılından beri süren bir iç savaş var. Uluslararası Müzeler Konseyi, Yemen’de eserlerin yağmalandığı ve karaborsada satıldığı konusundaki endişelerini gündeme getirdi. Konsey 2018 yılı Ocak ayında, Yemen’deki yağmalanmış olabilecek kültürel eser türlerinin “kırmızı listesini” yayınladı.

Konsey, taş ya da metal levhalardaki antik yazıları, dikkat edilmesi gereken eser türlerinden biri olarak listeledi. Birkaç akademisyen bronz tabletin yağmalanmış olmasından endişe duyduklarını dile getiriyor.

Artemis Gallery’nin kurucusu ve yöneticisi olan Bob Dodge, galerinin araştırmasının tabletin yakın zamanda yağmalanmadığını gösterdiğini söylüyor. Dodge, “Bu tablet, 2015 yılında bir California müzayede evinden alındı ve onlara da eski bir New Orleans koleksiyonundan gelmişti.” diyor.

Live Science’tan Owen Jarus ise tabletin daha önceki tarihini izlemeye yeltendiklerini, ancak eski sahibinin vefat etmiş olduğunun düşünüldüğünü ve bu kişinin 1970 ve 1990 yılları arasında bu tip nesneleri toplayan bir koleksiyoncu olduğunun kendilerine anlatıldığını aktarıyor.

Dodge, “Bunun yakın zamanda ithal edildiğine dair herhangi bir kanıt bulursak, ürünü hemen satıştan çekeceğiz veya satışın tamamlanmasından sonra(bu tür bir kanıtın keşfi) gerçekleşirse, yeni sahibine bilgi vereceğiz. Ondan geri almayı talep edeceğiz ve onu gönderen makama iade edeceğiz.” diye de ekliyor.

Owen Jarus. Live Science. 19 Mart 2019.