Fenikeli Kadınlar MÖ 1. Binyılda Konum Değiştiriyordu

Sardinya ve Lübnan’da bulunan Fenikeli kalıntılarından elde edilen DNA, antik zamanlarda insanların yerleşik gruplarla bir araya gelmesi ve konum değiştirmeleri hakkında kanıtlar sağlıyor. Ayrıca mitogenomlar, MÖ 1. binyılda kadınların Akdeniz’de hareket halinde olduğunu ortaya koyuyor.

Monte Sirai Mezar 351’den numune alınması. F: Michele Guirguis

Araştırmacılar, Fenikeli atalarına ait belirteçleri bulmak için anneden aktarılan mitokondriyal genomları incelediler.

Fenikeliler Kimdir?

Antik dönemin önemli uygarlıklarından biri olan Fenikeliler, yaklaşık MÖ 1000 ila MÖ 300 yılları arasında günümüz Suriye’nin güneyi, Lübnan, İsrail’in kuzeyinin bulunduğu bölgelerde yaşamış, Sami halkından (Semitik) bir kavimdi. Önemli ticaret ağları ve yerleşim noktaları ile Asya, Avrupa ve Afrika’yı birbirine bağladılar ve günümüz Batı alfabesinin atası olan Fenike alfabesini yarattılar.

(Fenikeli Adamın DNAsı Avrupalı Ataları Olduğunu Gösterdi)

Fenikeliler, denizcilik konusunda çok yetenekliydiler ve ticaret rotalarını Akdeniz boyunca genişlettiler. Böylece, çeşitli bölgelere yerleşim kurdular ve bunlardan en önemlisi ise Afrika’nın kuzeyindeki Kartaca’ydı (günümüz Tunus’u). MÖ 813 yılında Yakın Doğu’daki Tire adlı şehirden batıya kaçıp yerleştikleri Kartaca, batıdaki Fenikelilerin yani Pönlerin merkezi olmuştu. Fakat, bu şehir MÖ 146 yılında Üçüncü Pön Savaşı sırasında Romalılar tarafından tahrip edilmişti.

Yaklaşık MÖ 800 yılından başlayarak Fenikelilerin Akdeniz boyunca deniz yoluyla ilermesini gösteren harita. (Pembe alanlar Fenikeli yerşelimlerinin bulunduğu bölgeleri belirtiyor. C: PLOS ONE

Fenikeliler, antik dünyada, bazı deniz salyangozu (murex) türlerinden elde ettikleri ve “Tire moru” olarak bilinen çok değerli mor boyanın ticaretini tekelinde tutmalarıyla bilinirler. Bu yüzden, kendilerine Antik Yunanlar tarafından “Phoiníkēs” denmişti (“Phoinix”, Tire moru veya murex salyangozları için kullanılırdı).

Sardinya’da Fenikeliler

Kıbrıs, Malta, Sicilya ve İbiza adalarında da olduğu gibi Sardinya, İber yarım adasına ve Kuzey Afrika sahillerine doğru olan erken Fenikeli ticaret rotasında ve sonraki Pön (Kartacalı) etki alanında önemli bir konuma sahipti.

(Lübnan’da Fenikelilere Ait 3000 Yıllık Mabed Bulundu)

Fenikeli yerleşim yerleri, Sardinya’da başlıca güney ve batı sahilleri boyunca kuruldu. Yapılan araştırmada arkeolojik sit alanlarından birisi olan Monte Sirai nekropolisi ise Sardinya’daki en önemli Pön mezarlıklarından birisi ve 7. yüzyılın sonundan 4. yüzyıla kadar kullanılmıştı.

Önemli sonuçlar elde edildi

Yeni Zelanda’daki Otago Üniversite’sinden E. Matisoo-Smith ve Beyrut’taki Lübnan Amerikan Üniversitesi’nden Pierre Zalloua’nın dahil olduğu araştırmada, Fenike-öncesi dönem, Fenikeli ve Pön mezarlarındaki iskelet kalıntılarından elde edilen antik DNA analiz ederek Fenikelilerin genetik ve kültürel tarihini ve Akdeniz boyunca yayılan etkiler araştırıldı. Lübnan ve Sardinya’daki Fenikeli sit alanları sayesinde oluşturdukları mitogenomları, günümüz Lübnan popülasyonlarıyla ve Sardinya’daki Fenike-öncesi dönem mitogenomlarıyla karşılaştırdılar.

Günümüz popülasyon çeşitliliğindeki Fenike’nın genetik katkısını araştırmak ve popülasyonlar arası etkileşim tarihini yeniden oluşturmak için araştırmacılar, Fenikeli-öncesi (yaklaşık MÖ 1800) ve Fenikeli (yaklaşık MÖ 700-400 ) numunelerinden 14 yeni antik mitogenom dizisi elde ettiler ve bunları, günümüz Lübnan’dan 21 ve Sardinya’da Fenikeli-öncesi dönemden 21 antik mitogenomlarıyla karşılaştırdılar.

(Kimliğini Arayan Kadim Bir Halk: Berberiler)

Lübnan ve Sardinya’daki antik Fenikeli öncesi dönem ve Fenikeli mitogenomları, MÖ 5. ve 3. yüzyılları arasında Akdeniz’deki kültürel yayılma, asimilasyon ve popülasyon yer değişimleri hakkında önemli bilgiler sağlıyor.

Öncelikle, Sardinya’daki Fenikeli ve Fenike öncesi popülasyonları arasında önemli ölçüde popülasyon devamlılığı olduğunu gördüler ki bu bulgu kültürler arası etkileşimi kanıtlayan arkeolojik verilerle uyum içinde. Veriler, Sardinya’daki Fenikeli etkisini sadece Fenike anakarasından veya Kuzey Afrika’daki Pön yerleşimlerinden değil, aynı zamanda Fenikelilerin geniş ticaret ağı sayesinde kadınların da yer değiştirmiş olabileceği şeklinde gösteriyor.

Çoklu kültüre sahiplerdi

Daha önce Akdeniz boyunca modern popülasyonlar üzerinde yapılan Y kromozomu analizleri, Fenikeli erkeklerin birçok topluluğun genetik yapısındaki etkisini göstermişti. Şimdi ise görüyoruz ki Fenikeli ticaret ağına veya yerleşim stratejilerine yerli kadınların Fenikeli yerleşimlerindeki asimilasyonuyla beraber kadınların yer değiştirmeleri de dahil edilmişti.

Aynı zamanda, bazı Avrupalı mitokondriyal DNA soylarının Lübnan’daki bölgelerde görülmesi, Avrupa’dan kadınların Lübnan’daki Fenikeli gruplarıyla bir araya gelmesi ile ilişkilendirebiliriz.

Pierre Zalloua,”Bu DNA verisi, Fenike toplumunun kucaklayıcı ve multikültürel doğasını gösteriyor. Hiçbir zaman fethetme amacı taşımadılar. Onlar kaşif ve ticaretçiydiler.” diyor.

Matisoo-Smith E, Gosling AL, Platt D, Kardailsky O, Prost S, Cameron-Christie S, et al. (2018) Ancient mitogenomes of Phoenicians from Sardinia and Lebanon: A story of settlement, integration, and female mobility. PLoS ONE 13(1): e0190169. https://doi.org/10.1371/journal. pone.0190169