5000 Yıllık Taş Toplar Gizemini Koruyor

Avrupa’nın Geç Taş Devri’ne ait, taştan yapılmış toplar, 200 yıl önce ilk keşfedildiği günden beri arkeologları şaşırtmaya devam ediyor.

Sarmal oyulmuş Towie topu (ortada) dahil, oyulmuş taş topların 3 boyutlu modelleri artık çevrimiçi olarak
yayınlanıyor. C: İskoçya Ulusal Müzesi

Bu esrarengiz nesnelerin 500’den fazlası, en çok  kuzeydoğu İskoçya’da olmak üzere, aynı zamanda Orkney Adaları, İngiltere, İrlanda ve Norveç’te de bulundu.

Arkeologlar hala Neolitik taş topların orijinal amacını veya anlamını bilmiyorlar, ki bu toplar dünyanın herhangi bir yerinde bulunan en iyi Neolitik sanat örneklerinden biri olarak kabul ediliyor. Ama şimdi, özellikle halkla paylaşmak için muhteşem topların sanal 3D modelleri yaratıldı. Buna ek olarak, modeller, toplar üzerindeki çizimler gibi gizli desenler de dahil olmak üzere bazı yeni detayları ortaya çıkardı.

(5000 Yıl Önce Avrupa’ya Yapılan Büyük Göçte Kadınlar Yoktu)

Çevrimiçi modelleri yaratan İskoçya Ulusal Müzeleri’ndeki küratör Hugo Anderson-Whymark, yıllar boyunca taş toplar için birçok fonksiyonun önerildiğini söylüyor.

Mesela ihtimaller arasında, silahların ezilmesi için taş başları veya Neolitik tüccarlar için standartlaştırılmış ağırlıklar veya megalitik anıtlarda kullanılan dev taşların taşınması için makaralar olarak yapılması gibi amaçlar var.

Bir teori, oyulmuş taş topların birçoğunun sicim ile sarılmış olması. bu da sapan gibi atılmasına izin veriyordu. Diğer teoriler, topları dini bağlılığın nesneleri veya sosyal statünün sembolleri olarak tanımlıyor.

Neolitik gizem

Edinburgh’daki İskoçya Ulusal Müzesi, İskoçya ve Orkney Adaları’ndaki Neolitik arkeolojik alanlarda bulunan yaklaşık 140 ve diğer yerlerden 60 tane oyulmuş taş top içeren koleksiyona sahip.

Edinburgh’da her ne kadar bunların sadece birkaç tanesi sergileniyor olsa da, müze koleksiyonundan elde edilen toplam 60 adet 3 boyutlu Neolitik oymalı taş balta modeli artık online olarak yayınlanıyor. Böylece dünyanın her yerinde antik harikalarla ilgilenen herkes bunları ayrıntılı olarak inceleyebilir ve herhangi bir açıdan görebilir.

Çevrimiçi koleksiyon, bu nesnelerin en ünlüsünü, 1860 civarında İskoçya’nın kuzeydoğusundaki Towie kasabası yakınlarında bulunan Towie topunu da içeriyor. Top, dört lobunun üçünde sarmal desenlerle oyulmuş. Neolitik sanatın şimdiye kadar bulunan en güzel örneklerinden biri.

(Finlandiya’da Neolitik Döneme Ait Evcil Keçi Saptandı)

Bazı arkeologlar, bu tarz karmaşık nesnelerin sadece taş aletlerle oyulabileceğine inanmakta zorlandılar ve bu topları, yanlış bir şekilde geç Demir Çağı ve Erken Ortaçağ döneminde İskoçya’da, günümüzden 1800 ila 1100 yıl önce yaşayan Pikt’ler ile ilişkilendirdiler.

Ancak daha sonra arkeologlar, oyulmuş taş topları daha erkene, yani Neolitik döneme tarihlendirebildiler, yaklaşık 5.000 yıl önce sadece taş aletlerin kullanıldığı zamanlar.

Oyulmuş taş toplar üzerinde kullanılan dekoratif motiflerin birçoğu, Towie topuna oyulmuş detaylı daireler ve spiraller de dahil olmak üzere, uzun taş kaplı geçitlerin sonunda İrlanda’da Newgrange mezar olarak kullanılan yer altındaki gömme odalara sahip olan Neolitik mezarlarındaki oymalarda da bulunuyordu.

Anderson-Whymark, tasarımların benzerliğinin, Avrupa’daki Neolitik dönem boyunca farklı bölgelerdeki insanların ortak fikirleri paylaştıklarını ve bu durumun toplulukları arasında bazı etkileşimler gösterdiğini söylüyor.

Üç boyutlu antik nesneler

Çevrimiçi 3 boyutlu modeller, yüzey dokularının ve nesnelerin renklerinin ayrıntılı fotoğraflarını, boyutları ve şekilleri hakkında kesin verilerle birleştirmeyi içeren fotogrametri ile oluşturuldu.

Fotogrametri süreci, bazı toplar hakkında yeni bilgiler ortaya koyarken, bazılarında ise açıkça görülemeyecek olan oyma ve yontma izlerini açığa çıkardı.

Araştırmacılar, oyulmuş taş topların anlaşılmasının anahtarının, “normal” boyutta yattığını düşünüyor. Bu da, daha sert taş aletler tarafından yontulurken ya da yuvarlandıklarında elde tutmak için mükemmel bir boyutta olmalarıyla sağlanıyor.

(MÖ 3. Bin Yılda Güney Almanya’daki Kadınlar Dışevlilik Yapıyordu)

Oymalı taş toplardan birinin yaratılması uzun bir süreç olmalıydı – bunların birçoğu, tasarımlarının üzerinde çalıştıkları gibi, belki de uzun yıllar hatta kuşaklar boyunca geliştiğini gösteriyor.

Anderson-Whymark, Neolitik halkların amaç ve anlamlarıyla ilgili tartışma ve spekülasyonlar devam ederken, taş toplarının kalıcı gizemlerini koruyabileceklerini söylüyor.

“Bu olayların daha detaylı bir analizi ile gelecekte bu hikayeden biraz daha fazlasını elde edebiliriz. Fakat her zaman biraz esrarengiz kalacaklar.”

Live Science. 18 Haziran 2018.