3.600 Yıllık Nebra Gökyüzü Diski Nasıl Yapıldı?

Nebra Gökyüzü Diski, yaklaşık 3.600 yıl önceki zanaatkârlar tarafından karmaşık bir sıcak dövme tekniğiyle üretilmiş.

3.600 yıldan daha eski olan “Nebra Gökyüzü Diski”, uluslararası öneme sahip benzersiz bir buluntu ve 2013’ten beri UNESCO’nun “Dünyanın Belleği” listesinde yer alıyor. En iyi incelenmiş arkeolojik nesnelerden biri olarak kabul edilse de, diskin üretim süreci hâlâ tam olarak açıklığa kavuşmuş değil.

Malzeme bileşimi ve daha önce yapılan araştırmalar, diskin nihai boyutlarında basit bir şekilde dökülmüş olamayacağını göstermekteydi. Yeni metalografik analizler, Gökyüzü Diski’nin karmaşık bir sıcak dövme süreci ile üretildiğini ortaya koyuyor. Diske son boyutlarını kazandırmak için yaklaşık on döngü gerektiği, her bir döngünün yaklaşık 700°C’ye kadar ısıtma, dövme ve ardından metal yapısını gevşetmek için tavlama işlemlerini içerdiği belirlendi.

2002 yılında polis tarafından ele geçirilip Saksonya-Anhalt’a iade edilen disk, o tarihten bu yana kapsamlı bilimsel araştırmalara konu oldu. Bu çalışmalar, diskin ham maddeleri ve orijinal renkleri gibi konularda önemli bilgiler sağladı.

Malzeme bileşimi ve daha önceki araştırmalara dayanarak, diskin son haline basitçe dökülemeyeceği biliniyordu.

(İlgili: Gizemli Nebra Gökyüzü Diski Yeniden Tartışmalara Sebep Oldu)

Görünüşte basit bir yapıya sahip olmasına rağmen, çapı yaklaşık 31 santimetre ve kalınlığı birkaç milimetre olan bir bronz diski dövmek, kesinlikle basit bir iş değildi. Scientific Reports dergisinde yayımlanan en son metalografik çalışmalar, bu bronz diskin bir dökümden nasıl üretildiği sorusuna odaklandı.

2002 yılında çeşitli arkeometalürjik araştırmalar için diskin dış kısmından alınan ve daha sonra yerine yerleştirilen küçük bir numune, yeniden geçici olarak çıkarılıp incelendi. Mikroyapı analizleri için ışık mikroskobu ile renkli yüzeyler üzerinde yapılan çalışmaların yanı sıra enerji dağılımlı X-ışını spektroskopisi ve elektron geri saçılım kırınımı gibi en modern görüntüleme yöntemleri kullanıldı. Ayrıca sertlik ölçümleri de yapıldı.

Deneysel testler, deneyimli bakır ustası Herbert Bauer tarafından bir döküm kalıbından bir kopya yapılmasını içeriyordu. Bu süreç, orijinal diskteki işlemleri anlamada önemli bir referans sağladı.

Metalografik analizler, diskin karmaşık bir sıcak dövme süreci ile üretildiğini gösterdi. Son boyutlarına ulaşması için yaklaşık on döngü gerekmişti. Her döngü, metal yapısını gevşetmek için dövme ve tavlama işlemlerini içeriyordu.

Deneylerde, Bauer’in diskin bir kopyasını üretmek için orijinalinden daha fazla dövme döngüsü gerçekleştirdiği belirlendi. Orijinal diskin döküm hammaddesi, kullanılan kopyadan biraz daha büyük ve ince olmalıydı.

Saksonya-Anhalt Eyalet Arkeoloğu Prof. Dr. Harald Meller, “Gökyüzü Diski’nin güvence altına alınmasından 20 yıl sonra bu denli temel yeni bulguların elde edilmesi, bu yüzyılın buluntusunun olağanüstü karakterini bir kez daha gösteriyor. Aynı zamanda, Erken Tunç Çağı’nda metal işleme sanatının ne kadar gelişmiş olduğunu da ortaya koyuyor” diyor.

Araştırmalar, Tunç Çağı ustalarının yalnızca dökümde değil, aynı zamanda sıcak dövme gibi karmaşık bronz işleme tekniklerinde de en üst düzeyde ustalaştığını gösteriyor. Bu zanaatkarlar, seri üretimde çok sayıda balta üretmekle kalmamış, aynı zamanda günümüzden bakıldığında benzersiz bir iş parçası olan Nebra Gökyüzü Diski gibi eserleri de üretebilmişlerdi.

Prof. Dr. Meller, “Gökyüzü Diski, yeni yöntemler kullanıma sunulduğunda, iyi bilinen buluntuların yeniden incelenmesinin ne kadar önemli olduğunu gösteriyor” diye ekliyor.

Landesamt für Denkmalpflege und Archäologie Sachsen-Anhalt – Landesmuseum für Vorgeschichte. 29 Kasım 2024.

Makale: Dieck, S., Michael, O., Wilke, M. et al. (2024). Archaeometallurgical investigation of the Nebra Sky Disc. Sci Rep 14, 28868.