3.000 Yıl Önce İnsan Beyni Neden Küçüldü?

Yeni bir çalışma, insan beyninin, kolektif zekanın gelişmesine paralel olarak 3.000 yıl önce küçülmüş olabileceğini söylüyor. 

Beyin insan vücudundaki en karmaşık organdır. Şimdi ise yeni bir çalışma, bizi beynin evriminin bir kısmını anlamaya daha da yaklaştırdı. Söz konusu çalışma, insan beyninin yaklaşık 3.000 yıl önce küçüldüğünü gösteriyor. Araştırmacılar, beyinlerin neden büyüyüp küçülebildiğini göstermek için model olarak karıncaları inceledi. Araştırmaları neticesinde, beyin küçülmesinin insan toplumlarında kolektif zekanın genişlemesine paralel olduğunu varsayıyorlar.

Beyin evriminin nedenlerini ve sonuçlarını incelemek ve anlamak, insanlığı anlamamıza yardımcı olur. Evrimsel tarihimiz boyunca insan beyninin boyutunun arttığı çok iyi belgelenmişti. Daha az takdir edilen, insan beyninin Pleistosen’den beri küçüldüğü gerçeğidir. Bu değişikliklerin tam olarak ne zaman gerçekleştiği veya neden olduğu iyi bilinmiyordu.

(Beyinlerimizin Büyümesini Tetikleyen Şey Neydi?)

Dartmouth Koleji’nden makalenin ortak yazarı Dr. Jeremy DeSilva, “Günümüz insanları hakkında şaşırtıcı bir gerçek, beyinlerimizin Pleistosen atalarımızın beyinlerine kıyasla daha küçük olması. Beynimizin boyutlarının neden küçüldüğü, antropologlar için büyük bir gizem.” diyor. 

Bu gizemi çözmek için, farklı akademik alanlardan araştırmacılardan oluşan bir ekip, insan beyninin evriminin tarihsel kalıplarını incelemeye koyuldu ve bulgularını karınca topluluklarında bilinenlerle karşılaştırarak geniş çıkarımlar sunmaya başladı.

Boston Üniversitesi’nden ortak yazar Dr. James Traniello, “Bir biyolojik antropolog, bir davranışsal ekolojist ve evrimsel nörobiyolog, beynin evrimi hakkındaki düşüncelerini paylaşmaya başladılar ve insanlar ile karıncalar üzerinde yapılan köprü araştırmalarının doğada neyin mümkün olduğunu belirlemeye yardımcı olabileceğini buldular.” diyor.

Frontiers in Ecology and Evolution’da yayınlanan makale, beynimizin evrimine yeni bir ışık tutuyor.

Holosen dönemi küçülmesi

Araştırmacılar, 985 fosil ve modern insan kafatasından oluşan bir veri kümesine bir değişim noktası analizi uyguladılar. İnsan beyninin boyutunun Pleistosen sırasında 2,1 milyon yıl önce ve 1,5 milyon yıl önce arttığını; yaklaşık 3.000 yıl önce ise (Holosen) küçüldüğünü buldular.

Traniello, “Çoğu insan, insanların olağandışı büyük beyinlere sahip olduğunun farkında- bizim vücut boyutumuza göre öngörülenden önemli ölçüde daha büyük. Derin evrimsel tarihimizde insan beyninin boyutu çarpıcı biçimde arttı. 3.000 yıl önce insan beynindeki küçülme beklenmedik bir şeydi.” diyor.

Boyut artışının zamanlaması, Homo’nun erken evrimi ve buna yol açan teknik gelişmeler hakkında daha önce bilinenlerle örtüşüyor; örneğin, daha iyi beslenme ve daha büyük sosyal gruplar.

Beyin boyutundaki azalmaya gelince, disiplinler arası araştırmacılardan oluşan ekip, karınca toplumlarında ipuçları bularak yeni bir hipotez öneriyor.

Karıncalar bize insan beyninin evrimi hakkında ne öğretebilir?

Traniello, “Karıncaların, sosyal yaşam nedeniyle beyinlerin neden büyüyüp küçüldüğünü anlamak için çeşitli modeller sağlayabileceğini öneriyoruz. Beyinlerin neden büyüdüğünü veya küçüldüğünü anlamak, sadece fosilleri kullanarak çalışarak zor.” diyor.

Bazı karınca türlerinde işçi karınca beyin büyüklüğü, yapısı ve enerji kullanımının hesaplamalı modellerini incelemek; grup düzeyinde biliş ve iş bölümünün, uyarlanabilir beyin büyüklüğü varyasyonunu seçebileceğini gösterdi. Bu, bilginin paylaşıldığı veya bireylerin belirli görevlerde uzman olduğu bir sosyal grup içinde, beyinlerin küçülme gibi daha verimli hale gelmek için adapte olabileceği anlamına gelir.

Traniello, “Karınca ve insan toplumları çok farklıdır ve sosyal evrimde farklı yollar izlemiştir.” diyor. “Yine de karıncalar, kendi besinlerinin üretimi kadar, grup kararları ve iş bölümü gibi sosyal yaşamın önemli yönlerini de insanlarla paylaşırlar. Bu benzerlikler, insan beyninin büyüklüğündeki değişiklikleri etkileyebilecek faktörler hakkında bizi geniş ölçüde bilgilendirebilir.”

Beyinler çok fazla enerji tüketir ve daha küçük beyinler daha az enerji kullanır. İnsan toplumlarında bilginin dışsallaştırılması, dolayısıyla bireyler olarak çok fazla bilgiyi depolamak için daha az enerjiye ihtiyaç duyulması, beyin boyutunda bir azalmayı desteklemiş olabilir.

Traniello, “Bu düşüşün, kolektif zekaya, bir grup insanın, genellikle ‘kalabalıkların bilgeliği’ olarak adlandırılan; grubun, gruptaki en zeki kişiden daha akıllı olduğu fikrine olan güvenin artmasından kaynaklandığını düşünüyoruz.” diye ekliyor.

DeSilva ise, “Ek veriler elde edildikçe hipotezimizin test edilmesini sabırsızlıkla bekliyoruz.” diyor.

Frontiers. 22 Ekim 2021.

Makale: DeSilva, J. M., Traniello, J. F., Claxton, A. G., & Fannin, L. D. (2021). When and Why Did Human Brains Decrease in Size? A New Change-Point Analysis and Insights From Brain Evolution in Ants. Frontiers in Ecology and Evolution, 712.