1503 Yılından Bilinen En Eski Usturlap Bulundu

1503 yılına ait nadir bir navigasyon aleti, en eski denizci usturlabı olarak Guinness Dünya Rekorlarına kaydedildi.

Usturlap, 1496 ila 1501 yılları arasında tarihleniyor ve 1503 yılında günümüzde Umman’ın Al-Ḥallānīyah adasının sahiline yakın bir yerde batan bir gemi ile dibe gömülmüş.

Bulgu, şimdiye kadar bilinen 104 tarihi usturlaptan biri.

2017 yılında usturlabın ilk analizinden sonra açıklama yapan denizbilimci David Mearns, “Çok nadir ve tarihsel olarak önemli bir şey bulmak büyük bir ayrıcalık.” diyor.

(Bulunan Batık, Heredot’un Haklılığını Kanıtladı)

Batığın arkeolojik kazılarına liderlik eden Mearns, “Gördüğümüz hiçbir şey gibi değildi” diye ekliyor.

Bir deniz felaketi

Usturlaplar, denizcilerin güneşin veya yıldızların yüksekliğini ölçmek için kullandıkları ve gemilerin enlemlerini hesaplamalarını sağlayan dairesel cihazlardır.

Guinness Dünya Rekorlarına henüz yeni girmiş olan bu cihaz, 2014 yılında Umman Denizi’nde bir kum tabakası altında keşfedildi. Usturlap, ünlü kaşif Vasco da Gama’nın amcası olan Vicente Sodré adlı bir Portekizli komutanın komutasındaki bir gemiyle batmıştı.

Sodré ve kardeşi Brás Sodré, 1503 yılında 4. Portekiz Hindistan Armada’sının beş gemiden oluşan alt filosuna komuta ediyorlardı. Bu iki adamın, birkaç ticari karakolu korumak için güneybatı Hindistan’da devriye gezmesi gerekiyordu. Bunun yerine, komutanlar haydut oldular ve subayların ve adamlarının birkaç Umman gemisini yağmaladığı Aden Körfezi’ne yöneldiler.

Kardeşler daha sonra AlḤallānīyah adasına yöneldi ve bazı onarımlar yapmak için durdu. Mayıs 1503’te, gemilerin ikisi, Esmeralda ve Sâo Pedro, güçlü bir rüzgar ile adanın kayalarına çarptı. Vicente Sodré batıkta öldü; Brás Sodré ise adada öldü, ancak tarihi kayıtlar ölüm sebebini yazmıyordu.

(Batıktaki Kağıtlar, Korsanların Okuma Alışkanlığını Gösteriyor)

Felaket ünlüydü, çünkü gemiler kargoyla doluydu ve Portekiz’in ticaret çıkışlarını Hint kuvvetlerinin saldırısına açık bırakmıştı. 1998 yılında, arkeologlar gemilerin battığı düşünülen bölgeyi araştırdılar ve enkaz yeri olarak görünen bir yer buldular. Ancak, 2013 yılına kadar Umman hükümeti ve araştırmacılarının uzak alanda bir kazı ayarlayabilmesi mümkün olmadı. Gelecek iki yıl içinde, arkeologlar 1498 yılına ait bir gemi zili de dahil olmak üzere bölgeden yaklaşık 3.000 eser çıkardılar.

Yıldızlarla navigasyon

Usturlap, enkaz bölgesine yakın doğal bir yüzeyde kumun 40 cm altında bulundu. Çapı 17,5 santimetreydi ve Portekiz Arması ve Dünya’daki gök cisimlerinin konumunun bir temsili olan küre ile süslenmişti. Bu küre ortak bir Portekiz amblemiydi ve hala ülkenin bayrağının bir parçası. Usturlap yapımında kullanılan metal, az miktarda çinko, kalay ve kurşun içeren, çoğunlukla bakırdan yapılan bir alaşımdı.

Yıllarca tuzlu su ve gelgitlerin verdiği hasar, usturlap üzerindeki diğer işaretlerin çoğunu silmişti. Artık çıplak gözle görülemeyen şeyleri ortaya çıkarmak için araştırmacılar, diskteki en küçük oyukları bile tespit etmek için lazer taramasını kullandılar. Sonuçlar, diskin sağ üst kısmında, navigasyon cihazının güneş veya yıldızların açısını ölçmesini sağlayan 18 ölçek işaretini ortaya çıkardı.

Bir usturlabın ilk kaydedilen kullanımı, 1481’de Portekizli bir kaşif tarafından yapılan bir keşif gezisindeydi, ancak en eski versiyonları muhtemelen ahşaptı ve yüzlerce yıl boyunca hayatta kalamamıştı.

Usturlap, filonun Lizbon’dan ayrıldığı 1502 Şubat tarihinden önce yapılmış olmak zorundaydı. Küre, Portekiz kralı I. Dom Manuel’in 1495-1521 yılları arasında bir amblemiydi; usturlap da onun saltanatı sırasında, muhtemelen en erken 1496 civarında üretilmişti.

1498 yılına ait geminin zili ve enkaz bölgesinde bulunan sikke tarihlerinin tümü de bu tarih aralığını destekliyor.

Geminin zili de, şimdiye kadar keşfedilmiş en eski gemi zili olarak rekorlara kaydedilecek.

Live Science. 20 Mart 2019.

Makale: David L. Mearns Jason M. Warnett Mark A. Williams. 2019. An Early Portuguese Mariner’s Astrolabe from the Sodré Wreck‐site, Al Hallaniyah, Oman. Nautical Archaeology.