15. Yüzyıla Ait Bir Resimde, Aşölyen El Baltası Tasvir Edilmiş

Jean Fouquet tarafından 1455 yılında resmedilen “Melun İkilisi” adlı eserde, muhtemelen bir aşölyen el baltasının tasvir edildiği belirlendi.

500.000 yıldan daha uzun bir süre önce, insan atalarımız et, odun kesmek ve yumru kökleri kazmak için “Aşölyen el baltaları” olarak bilinen büyük, taş aletler kullandılar. Genellikle çakmaktaşından yapılan bu tarih öncesi oval ve armut biçimli aletlerin her iki tarafı da yontulmuştu ve sivri bir uca sahipti.

El baltaları sosyal ve kültürel tarihimizde uzun zamandır ilgi odağı. En eski kayıtları 1500’lerin ortalarına kadar uzanan metinlere göre, 17. ve 18. yüzyıllardaki Aydınlanma’dan önce insanlar bunların doğal olduğunu düşünüyor ve onlardan “bulutlardan fırlatılan gök gürültüsü taşları” olarak bahsediyordu.

Ancak Dartmouth ve Cambridge Üniversitesi’nden araştırmacılar, Jean Fouquet tarafından 1455 civarında resmedilen “Melun İkilisi” (Melun Diptych) adlı eserin, muhtemelen bir aşölyen (Acheulean) el baltasının en eski sanatsal temsilini tasvir ettiğini tespit ederek, bu nesnelerin modern dünyada daha da eski bir yere sahip olduğunu gösterdiler. Bulgular Cambridge Archaeological Journal’da yayımlandı.

(İlgili: Mona Lisa’da Şaşırtıcı Bir Toksik Pigment Karışımı Tespit Edildi)

“Melun İkilisi”, Fransa’nın Melun kentinden olan ve Fransa Kralı 7. Charles’ın hazinedarı olarak görev yapan Etienne Chevalier tarafından yaptırılmıştı. Eser, ahşap paneller üzerine yapılmış iki yağlıboya tablodan oluşuyor: Solda “Etienne Chevalier ile Aziz Stephen” ve sağda “Meleklerle Çevrili Bakire ve Çocuk”.

Araştırmacılar sol panelde bir Aşölyen el baltasının temsil edildiğini tespit ettiler. Resimde Chevalier, kıpkırmızı bir cübbe giymiş ve ellerini dua ediyormuş gibi kavuşturmuş olarak tasvir edilirken, koruyucu azizi Aziz Stephen yanında Yeni Ahit’i tutuyor ve kitabın üzerinde el baltasına benzeyen taş bir nesne duruyor. Taş nesne, ilk Hıristiyan şehidi olan Aziz Stephen’ın taşlanarak öldürülmesini sembolize ediyor.

Fouquet, yağlı boya ile çalışma becerisi nedeniyle Rönesans öncesi en önemli Fransız sanatçılardan biri olarak kabul ediliyor.

Sanat tarihçileri Melun İkilisi’ndeki taştan her zaman “pürüzlü bir taş” ya da “büyük, keskin bir taş” olarak bahsetmiş, ancak hiç kimse bunun insan yapımı bir şey olduğunu tanımlamamıştı. Ancak, Dartmouth Sanat Tarihi Bölümü’nde kıdemli öğretim görevlisi ve çalışmanın ortak yazarı Steven Kangas, bunun sadece bir taş olmadığına dair bir önseziye sahipti.

Kangas, “Fouquet’nin resmini yıllardır biliyordum ve her zaman taş nesnenin tarih öncesi bir alete benzediğini düşünmüştüm” diyor. “Yani bu, gelecekte peşinden gitmem gereken bir şey olarak hep aklımın bir köşesinde duruyordu.”

Bu gelecek, 2021 yılında Kangas’ın Dartmouth’ta Tanzanya’daki el baltalarıyla ünlü Isimila bölgesi hakkında bir seminere katılmasıyla geldi. Konuşma, Colorado Denver Üniversitesi’nde antropoloji profesörü ve Tanzanya ve Güney Afrika’daki insan kökenleri konusunda uzm.an olan Montgomery Fellow Charles Musiba tarafından yapıldı.

Seminerden sonra Kangas, Musiba ve Dartmouth Antropoloji Bölümü profesörü ve başkanı, aynı zamanda yazarlardan Jeremy DeSilva ile sohbet etti. Onlara Melun İkilisi’nin sol panelinin resmini gösterdikten sonra, profesör arkadaşları resimdeki taş nesnenin bir el baltasına benzediği konusunda hemfikir oldular.

Araştırmacılar bu konuyu daha detaylı incelemek için, eserdeki taş objenin analizlerini yürüten Cambridge Üniversitesi’ndeki meslektaşlarıyla işbirliği yaptı.

Ekip üç analiz gerçekleştirdi. Bir nesnenin şeklini ölçen Eliptik Fourier Analizi adı verilen bir yaklaşım kullanarak resimdeki taş nesnenin genel gözyaşı damlası şeklini araştırdılar. Cismin şeklinin, resimlerin yapıldığı bölgedeki diğer aşölyen el baltalarıyla yüzde 95 oranında benzer olduğunu buldular.

Araştırmacılar taş nesnenin rengini inceledi ve 20 Fransız aşölyen el baltasının rengiyle karşılaştırdı. Resimdeki renkler muhtemelen uygulanan pigment ve cilalar nedeniyle bozulmuş olsa da, nesnenin yüzeyindeki sarı, kahverengi ve kırmızı tonlardan oluşan renk çeşitliliği diğer el baltası eserleriyle tutarlıydı.

Çalışmadaki ortak yazarların belirttiği gibi, yüzeydeki yüksek renk çeşitliliği, Fouquet’nin taş nesneyi boyamak için büyük bir özen ve ayrıntıya girdiğini gösteriyor. Resmin kızıl ötesi analizi, taş nesnenin açıkça yeniden resmedildiği hem bir alt çizimi hem de bir alt boyamayı ortaya çıkardı.

Her ne kadar bir sanatçı eserini yaratırken her zaman sanatsal ehliyete sahip olsa da, Fouquet’nin gerçek bir el baltasını kopyalamış veya hafızasından bir tanesini yeniden yaratmış olması mümkün. Kangas, “Fouquet taş nesneye özel bir ilgi duymuş gibi görünüyor, muhtemelen dikkatini ve hayal gücünü çeken bir tane gördüğü için” diyor.

Araştırmacılar boyalı taş objenin yüzeyindeki yonga izlerini saydılar. Yüzeyde ortalama 33 yonga izi buldular ki bu da Fransız el baltası topluluklarından rastgele seçilen 30 el baltasında tespit edilen ortalama ile tutarlıydı.

Cambridge Üniversitesi Arkeoloji Bölümü yüksek lisans öğrencisi James Clark, “Resimdeki taş nesnenin şekil, renk ve yonga izi analizlerinden elde ettiğimiz veriler, Fouquet’nin yaşadığı yerdeki diğer aşölyen el baltalarınınkiyle oldukça tutarlıydı.” diyor.

Önceki araştırmalar, Avrupa’daki Homo sapiens öncesi türlerin aşölyen el baltalarını kullandığına dair kanıtlar sundu; bu da onları en uzun süre kullanılan aletlerden ve en çok araştırılan Paleolitik eserlerden biri haline getirdi.

DeSilva, “Yarım milyon yıl önce homininlerin hayatta kalmasına yardımcı olan faydacı bir nesne olan bir el baltasını, sanat tarihine giriş derslerinde öğretilecek kadar iyi bilinen bir Orta Çağ Fransız tablosuyla birleştirme fikrini seviyorum.” diyor. “Paleolitik Çağ’dan Rönesans’a ve ötesine, el baltaları insanlık tarihinin bir parçası oldu ve olmaya devam ediyor.”

Dartmouth College. 18 Ekim 2023.

Makale: Key, A., Clark, J., DeSilva, J., & Kangas, S. (2023). Acheulean Handaxes in Medieval France: An Earlier ‘Modern’ Social History for Palaeolithic Bifaces. Cambridge Archaeological Journal, 1-17.