536 Yılı Yaşamak için En Kötü Yıldı

Yaşadığınız zamanın çok kötü olduğunu düşünüyorsanız, 536 yılında dünyada olup bitenleri öğrenmek isteyebilirsiniz.

Yeni yapılan bir araştırmada, MS 536’da başlayan açlık ve veba döneminin Roma İmparatorluğu’nun çöküşünün sebeplerinden biri olduğu söyleniyor. C: Thomas Cole/ New York Historical Society

Michael McCormick’e göre, MS 536 yılı, dünyada yaşamak için en kötü yıllardan biri ve hatta en kötü yıl olabilir. MS 536, dünya için korkunç, berbat, kötü, çok kötü bir yıldı.

Her şey Avrupa, Ortadoğu ve Asya’nın bir kısmını 18 ay boyunca günün 24 saati karanlığa boğacak gizemli bir sis tabakasının gökyüzüne yayılmasıyla başladı. 1,5 ila 2,5 derece arasında düşen sıcaklıklar son 2.000 yılın en soğuk döneminin habercisiydi. İrlanda’dan Çin’e kadar uzanan birçok yerde kıtlık yaşanmaya, açlık baş göstermeye başlamıştı. Çin’e yaz aylarında kar yağdı, ekinler dondu ve insanlar açlıktan öldü. İrlanda’da 536 ile 539 yılları arasında yiyecek ekmek bulunamadı.

(3200 Yıl Önce Yaşanan Küresel Ekonomik Çöküş ve Troya’nın Düşüşü)

Bu uzun ve soğuk geceleri atlatabilenleri gelecek yıllarda daha da büyük zorluklar karşılayacaktı. MS 541 yılında, o dönem Bizans İmparatorluğu’na ait olan, Mısır’ın güneydoğusunda yer alan liman kenti Pelusium’da Jüstinyen Vebası olarak bilinen bir salgın patlak verdi, tüm Akdeniz’e yayıldı. Neredeyse 100 milyon insan hayatını kaybetti.

Bilimsel terimlere döküldüğü zaman bu olaylar silsilesi tam bir felaketti. Ortaçağ tarihçisi ve arkeolog Michael McCormick, 536 yılının yaşanılacak en kötü dönemlerden biri olduğunu söylüyor. Felaketin ne zaman başladığı bilinse de Avrupa’nın üzerine çöken bu ölüm tabakasının ardında yatan neden hâlâ açıklığa kavuşturulmuş değildi.

İsviçre Alpleri’ndeki Colle Gnifetti Buzulu’nda çıkarılan 72 metrelik buz çekirdeği, yanardağlardan, fırtınalardan ve insan kirliliğinden kaynaklı 2000 yıldan fazla süren bir döküntüye sahip. C: Nicole Spaulding

Karanlık dönem

ABD, İngiltere ve Almanya’dan meslektaşlarıyla bir ekip oluşturan McCormick, bu felaketler silsilesinin nedenini bulduğuna inanıyor. Yeni bir çalışmada, ekip İsviçre Alpleri’nden alınan ve içinde mikroskobik boyutta 2.000’i aşkın yıllık tarihi kayıtlar barındıran antik bir buz çekirdeğini analiz etti.

72 metre uzunluğundaki buz çekirdeğinin çeşitli katmanlarında korunagelmiş toz, metal ve hava kaynaklı madde parçacıkları Avrupa üzerindeki atmosferin geçen 2.000 yıl boyunca nasıl değiştiğine dair ipuçları sunuyor ve Avrupa’nın en karanlık günlerinin başlangıcının hemen ardından İrlanda’da devasa bir volkanik patlama yaşandığını gösteriyor.

(Dünyayı Kadınlar mı Yönetmeli? Antik Mısır Kraliçeleri Evet Diyor)

Yapılan bu yeni çalışma, eş yazarlardan birkaçı tarafından yapılan daha önceki araştırmalara da değiniyor. Bu araştırmalarda, Alpler’den alınan buz çekirdeğinden ultra ince dilimler kesmek için lazer kullanılmıştı. Araştırmacılar, bu yöntemi kullanarak her biri tarih boyunca yalnızca birkaç gün veya haftalık kar yağışını gösteren on binlerce çekirdek örneğini inceleyerek buralarda sıkışıp kalmış belirli atmosferik maddeleri analiz etti.

2010’da patlayan İzlanda’daki Eyjafjallajökull yanardağının saçtığı küller günlerce hava trafiğini olumsuz etkilemişti. C: Getty

Volkanik patlamalar

Ekip, 536 ilkbaharına tarihlenen örnekleri incelerken daha sonra İzlanda’nın volkanik kayaçlarına kadar izi sürülen mikroskobik boyutta iki volkanik cam kırığına rastladı. Araştırmacılara göre, uzun yollar katetmiş bu kırıklar Kuzey Yarımküre’nin üstünü korkunç bir kül tabakasıyla örten, rüzgârları Avrupa’nın güneyine süren ve gökyüzünde bir yılı aşkın süre kalan büyük çaplı bir volkanik patlamanın kanıtı.

Daha önceki çalışmalar Avrupa’nın yaşadığı bu karanlık günlerin sorumlusunu günümüz ABD’sinin batısında meydana gelen bir volkanik patlama olarak gösterirken, araştırma eş yazarı Nottingham Üniversitesi’nden arkeolog Christopher Loveluck İzlanda teorisinin tarihi kayıtlarda belirtilen yıkımla daha uyumlu olduğunu söylüyor.

Loveluck verdiği bir demeçte, “İzlanda Britanya ve Kuzeybatı Avrupa’ya California’dan çok daha yakın, bu da söz konusu patlamanın o dönemde bu bölgelerdeki iklim üzerine etkisinin evvelce düşünüldüğünden çok daha büyük olduğunu gösteriyor. Böylesi bir etkiyle hava çok hızlı bir

şekilde çok soğumuş ve bu en çok Britanya ve Kuzeybatı Avrupa’da hissedilmişti. Bu bölgelerde oluşan sonuçlar ise ani ve doğrudandı, mahsul kıtlığı sebebiyle açlık ve hastalık riski artmıştı.” diyor.

100 yıllık çöküş dönemi

Ekip ayrıca 540 ve 547 yılları arasında birbiri ardına meydana gelmiş iki patlamanın da izlerine rastladı. Araştırmacılara göre bu üçlü volkanik felaketin sonucunda meydana gelmiş kirlilik güneş ışınlarını engelleyip iklimi soğutmakla kalmamış aynı zamanda Avrupa’yı 100 yıl sürecek bir ölüm ve çöküş dönemine de sokmuştu.

Bereket ki Avrupa’yı pençesine alan bu korkunç, berbat, kötü, çok kötü günler nihayetinde geçip gitti. 640 yılına gelindiğinde, Alpler’den alınan buz çekirdeği örnekleri hava kaynaklı yeni bir kirliliğin izlerini gösteriyor: bir gümüş eritme patlaması sırasında havaya salınan kurşun. Loveluck’a göre yenilenen gümüş talebi açlığın pençesine düşmüş, hastalık vurmuş Avrupa’da ekonominin yeniden sıçrayışa geçtiğini ve değerli metal ticareti yapmaya hazır bir tüccar sınıfının doğduğunu gösteriyor.

Live Science. BBC. 20 Kasım 2018.

Makale: Loveluck, C. P., McCormick, M., Spaulding, N. E., Clifford, H., Handley, M. J., Hartman, L., … & Sneed, S. B. Alpine ice-core evidence for the transformation of the European monetary system, AD 640–670. Antiquity, 1-15.